نورپردازی آکواریوم یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار در رشد و سلامت موجودات زنده آکواریوم است که انتخاب صحیح و مناسب تجهیزات آن نیازمند کسب اطلاعات کافی درزمینه انواع نورپردازی آکواریوم و عوامل تأثیرگذار در انتخاب آن است. نورپردازی آکواریوم همانند خورشید علاوه بر توانایی دیدن و تشخیص رنگ‌ها، نور شبانه‌روز در طبیعت را برای موجودات زنده آکواریوم شبیه‌سازی می‌کند.

نور خورشید از طیف‌های نوری مرئی و نامرئی بسیار زیادی تشکیل‌شده که از هر یک از این طیف‌ها نقش متفاوتی بر عهده‌دارند. برخی از طیف‌های نور خورشید برای رشد گیاهان آبزی ضروری بوده و در با کاهش آن؛ برگ گیاهان به‌مرور زرد، پوسیده و از بین خواهند رفت.

نورپردازی آکواریوم گیاهی

در چرخه زندگی هر موجودات زنده‌ای استراحت، خواب، تغذیه و جفت‌گیری نقش اساسی در تکامل آن‌ها داشته و هر یک از این فعالیت‌ها می‌بایست در زمان مشخصی در طول شبانه‌روز صورت می‌گیرد. موجودات زنده آکواریوم همانند سایر موجودات زنده در بسیاری از مراحل زندگی و تکامل به نور خورشید وابسته بوده و شرایط زندگی خود را بر اساس شدت نور موجود در محیط تنظیم می‌کنند.

استفاده از شرایط طبیعی برای محیط مصنوعی به دلیل وجود عوامل غیرضروری و مضر، امکان‌پذیر نبوده و در صورت استفاده به‌مرور باعث از بین رفتن چرخه حیات و موجودات زنده آکواریوم خواهد شد؛ به همین دلیل برای تداوم حیات در محیط مصنوعی باید محیط طبیعی را به نحوی شبیه‌سازی نمود تا عوامل مضر آن حذف شود. نور خورشید با پارامترهای نوری خاص خود یکی از مهم‌ترین عوامل طبیعی در اکوسیستم‌های مختلف بوده که از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

آکواریوم‌های گیاهی به‌عنوان یک اکوسیستم‌های مصنوعی برای فتوسنتز گیاهان، نیازمند نور بوده ولی ازآنجاکه تمامی پارامترهای نور خورشید برای آکواریوم مفید نیستند؛ در صورت استفاده از نورپردازی طبیعی آکواریوم به‌عنوان منبع نور در آکواریوم با حجم زیادی از جلبک و دیاتوم‏ مواجه خواهیم شد. با توجه به محدودیت‌هایی که برای استفاده از نور خورشید در آکواریوم پلنت وجود دارد؛ بایستی از نور مصنوعی که فاقد پارامترهای مضر نور خورشید است استفاده گردد.

مراقبت و توجه به سیستم نورپردازی آکواریوم نه‌تنها به زیبایی آکواریوم کمک می‌کند بلکه نقش مهمی در رشد و سلامت موجودات زنده آکواریوم داشته و استفاده متناسب آن با نیازهای گیاهان آکواریومی می‌تواند به بهبود شرایط زیستی و زیبایی آکواریوم کمک کند.

با توجه به اهمیت نورپردازی برای آکواریوم استفاده از نور مصنوعی که پارامترهای نوری آن مشابه نور خورشید است لازم و ضروری است. رشد سالم گیاهان آبزی و زیبایی منظره آکواریوم مستلزم تنظیم صحیح شدت نور، دمای رنگ و مدت‌زمان روشنایی لامپ آکواریوم است.

شرکت‌های معتبر تولید تجهیزات آکواریوم با تحقیق و توسعه اقدام به تولید لامپ‌های LED آکواریوم کرده‌اند که با استفاده از آن‌ها می‌توان گیاهان آبزی را به‌خوبی پرورش داد. درصورتی‌که می‌خواهید بهترین شرایط را برای گیاهان آکواریوم پلنت خود فراهم کنید بایستی بر روی لامپ آکواریوم خود سرمایه‌گذاری کنید.

نقش نور در آکواریوم

نورپردازی آکواریوم علاوه بر نمایش و تأثیر بصری، نقش کلیدی در فرایند فتوسنتز و تأمین انرژی (تولید قند) موردنیاز گیاهان آکواریوم در ذخیره‌سازی مواد غذایی و تنظیم فعالیت‌های متابولیکی آن‌ها بر عهده دارد. تجهیزات نورپردازی آکواریوم آب شیرین بر روی رشد ساقه‌، برگ‌ و ریشه‌ تأثیرگذار بوده و باعث بهبود رنگ، فرم و تراکم برگ‌ها می‌شود.

افزایش نور آکواریوم مستلزم افزایش مقدار دی‌اکسیدکرین و مواد مغذی در آب آکواریوم است زیرا با افزایش مقدار نور، سرعت فتوسنتز و تولید اکسیژن افزایش‌یافته و مواد مغذی با سرعت بیشتری توسط گیاه جذب می‌شوند. کاهش نور باعث کاهش سرعت فتوسنتز و جذب دی‌اکسیدکربن شده و در صورت خاموشی سیستم نورپردازی آکواریوم، گیاه برای تأمین انرژی موردنیاز خود اکسیژن جذب و دی‌اکسیدکربن تولید می‌کند که با ادامه این روند به دلیل به هم خوردن چرخه تولید اکسیژن، پس از گذشت 2 الی 3 هفته تمام موجودات زنده و باکتری‌های مفید آب از بین خواهند رفت.

تنظیم دقیق شدت و طیف نور به همراه تزریق دی‌اکسیدکربن و مقدار مواد مغذی در آکواریوم ضروری بوده و عدم رعایت متناسب حجم آن‌ها بین آن‌ها باعث افزایش سرعت رشد جلبک‌ها در آکواریوم خواهد شد. افزایش غلظت طیف رنگی نور قرمز مانند رنگ‌های زرد، نارنجی و بنفش باعث بهبود رنگ گیاهان در سبک‌های مختلف آکواریوم، به‌ویژه در سبک هلندی می‌شود.

نقش نور در روشنایی و جذابیت آکواریوم

هرگاه به یک آکواریوم پلنت نگاه می‌کنید، موجودات زیبا، گیاهان زیبا، تزئینات و دکور شگفت‌انگیز توجه شما را جلب خواهد کرد. نور، به‌عنوان یکی از عوامل مهم و اساسی در آکواریوم، نقش بسیار حیاتی در زندگی موجودات آکواریوم بازی می‌کند.

نور آکواریوم امکان مشاهده تمام موجودات زنده داخل آن را فراهم کرده و نقش کلیدی در تأمین انرژی لازم برای زندگی و رشد این موجودات ایفا می‌کند. بااینکه نور برای ماهی‌ها به میزان گیاهان از اهمیت زیادی برخوردار نیست ولی استفاده و مدیریت صحیح طیف نوری، علاوه برافزایش رنگ جذاب‌ گیاهان، باعث حفظ سلامت و بهبود شرایط زندگی ماهی‌ها و سایر موجودات زنده آکواریوم می‌شود.

اثرات نورپردازی آکواریوم بر گیاهان و ماهی‌ها

نورپردازی آکواریوم یکی از جنبه‌های حیاتی در حفظ رشد و سلامت گیاهان و ماهیان آکواریوم است. بدون نور کافی، گیاهان به‌درستی رشد نکرده، سلامت و شادابی ماهی‌ها نیز به خطر خواهد افتاد.

گیاهان برای رشد خود به ریزمغذی‌ها‏(MicroNutrients) و درشت مغذی‌ها (MacroNutrients) محیط پیرامونشان وابسته بوده که معمولاً توسط ماهی‌ها و یا کودهای مایع تأمین می‌شود. دی‌اکسیدکربن یکی از درشت مغذی‌های اولیه است که گیاه از آن برای انجام واکنش‌های شیمیایی، تولید کربوهیدرات‌ و تأمین انرژی موردنیاز خود استفاده کرده و به‌جای آن اکسیژن آزاد می‌کنند.

گیاهان به دوره‌های مناسبی از روشنایی و تاریکی نیاز دارند تا بتوانند فرآیندهای رشد و تکثیر را به‌درستی انجام دهند. گیاهان آکواریومی در فرآیند فتوسنتز به مقدار مشخصی از شدت نور نیاز داشته و در صورت کمبود نور برای پایدار نگاه‌داشتن فتوسنتز شروع به جذب اکسیژن و دفع دی‌اکسیدکربن می‌کنند.

سرعت فتوسنتز در گیاهان آکواریومی به عوامل مختلفی ازجمله شدت نور، دما و میزان CO2 وابسته بوده و در صورت عدم حضور هر یک از این عوامل، باعث برهم خوردن و تعادل پارامترهای شیمیایی آب و کاهش سرعت فتوسنتز خواهد شد.

نور برای هر نوع آکواریومی که دارای ارگانیسم‌های فتوسنتز کننده مانند گیاهان، مرجان‌ها و شقایق‌ها ضروری بوده و افزایش بیش‌ازحد آن باعث رشد جلبک و مشکلات متعددی ازجمله کاهش اشتها و عدم زادوولد ماهی‌ها خواهد شد. برای جلوگیری از هجوم و رشد جلبک‌ها به افراد کم‌تجربه توصیه می‌کنیم، برای شروع از راه‌اندازی آکواریوم با سطح حرفه‌ای که به نور زیاد و تزریق دی‌اکسیدکربن نیاز دارند خودداری کرده و ابتدا از آکواریوم‌هایی با سطح نگهداری ساده تا متوسط که نیاز نوری کم تا متوسطی دارند؛ شروع کنند تا به‌مرور با پیچیدگی‌های یک آکواریوم پلنت آشنا شوند.

نور علاوه بر تأثیر بر فتوسنتز، در فتوتروپیسم گیاهان نیز نقش دارد؛ فتوتروپیسم به توانایی گیاهان برای تنظیم جهت رویش و تأثیر در شکل‌دهی به سمت منبع نور به‌منظور جذب حداکثری نور است. نور با تأثیر در فتوتروپیسم با تنظیم جهت رویش ساقه‌ و ریشه‌؛ نقش مهمی در فرم دهی و قوام گیاهان بر عهده دارد.

هنگام کمبود نور آکواریوم، گیاهان به سمت نور چرخیده و شروع به رشد ساقه خود می‌کنند تا هر چه بیشتر خود را به سمت منبع نور نزدیک کرده و نور بیشتری جذب نمایند. با ادامه رشد گیاهان به سمت سطح آب، تراکم گیاهان در سطح افزایش‌یافته و نور کمتری به گیاهان کوتاه‌تر خواهد رسید؛ درنتیجه شاهد رشد نامناسب و کم‌رنگ شدن برگ‌ها آن‌ها خواهیم بود.

نشانه‌های کمبود نور در آکواریوم گیاهی

درصورتی‌که گیاهان آکواریوم آب شیرین، نور کافی دریافت نکنند چرخه فتوسنتز در آن‌ها مختل شده لذا برای جبران کمبود نور موردنیاز خود نحوه رشد شاخه و برگ‌های خود را به‌گونه‌ای تغییر می‌دهند که بیشترین میزان نور ممکن را جذب کنند. اصلی‌ترین نشانه‌ کمبود نور در آکواریوم گیاهی، رشد نامتوازن، بی‌قاعده و افزایش رشد طولی ساقه‌های آن‌ها است تا با این روش، خود را به منبع نور نزدیک کنند.

با رشد سریع قد گیاهان، ساقه‌های آن‌ها به‌شدت ضعیف و شکننده شده و فاصله بند برگ‌های آن‌ها نیز افزایش می‌یابد. گیاهان پس از رسیدن به سطح آب به‌سرعت خود را بر روی سطح آکواریوم گسترده کرده و متراکم می‌شوند به‌نحوی‌که نوردهی به سایر گیاهان آبزی کوتاه‌تر، به‌شدت کاهش‌یافته و تقریباً هیچ‌کدام از آن‌ها نتوانند نور موردنیاز برای فتوسنتز و رشد خود را دریافت نمایند.

به‌مرورزمان با کاهش مقدار نور برگ‌های گیاهان کوچک‌، کم‌رنگ و زرد شده تا اینکه به‌طور کامل زرد و خشک شوند. یکی دگر از نشانه‌های جدی کمبود نور آکواریوم گیاهی، رشد جلبک‌های قهوه‌ای‌رنگ در همه جای آکواریوم است.

یکی دیگر از نشانه‌های کمبود نور که کمتر در منابع فارسی به آن اشاره‌شده تغییر خلق‌وخوی موجودات زنده آکواریوم است. رنگ بدن موجودات زنده آکواریوم با کاهش میزان نور، کاهش‌یافته و به‌مرور کم‌اشتها و منزوی خواهند شد.

درصورتی‌که هرکدام از نشانه‌هایی که در بالا به آن‌ها اشاره شد را مشاهده کردید، می‌بایست در خصوص تجهیزات نور آکواریوم آب شیرین خود تجدیدنظر نمایید.

دلایل بروز نشانه‌های کمبود نور در آکواریوم گیاهی

گیاهان برای شروع فتوسنتز نیازمند دریافت نور با شدت و زمان کافی هستند؛ درصورتی‌که شدت نور کافی نباشد فتوسنتز شروع نشده و درصورتی‌که مدت‌زمان نوردهی کم باشد گیاه زمان کافی برای واکنش‌های شیمیایی و تولید انرژی نخواهند داشت درنتیجه رشد آن‌ها متوقف خواهد شد. کمبود نور در آکواریوم‌های پلنت ارتباط مستقیم با پارامترهای نور لامپ آکواریوم و نحوه نصب آن دارد که در ادامه به بررسی آن‌ها خواهیم پرداخت.

برای اطلاع از پارامترهای نور و تأثیر آن بر گیاهان آکواریوم می‌توانید مقاله آموزش کامل پارامترهای نور و مبانی نورپردازی در آکواریوم گیاهی را مطالعه نمایید.

شار نوری یا Luman لامپ آکواریوم

کافی نبودن شار نوری یا نور تولیدشده توسط تجهیزات نورپردازی آکواریوم برای گیاهان یکی از دلایل شایع کمبود نور در آکواریوم‌های گیاهی است. گیاهان آب شیرین به مقدار متفاوتی از نور نیاز دارند به همین دلیل شار نوری تجهیزات نورپردازی آکواریوم، بایستی متناسب با نیاز آن‌ها انتخاب گردد.

طیف نوری نامناسب لامپ آکواریوم

آکواریوم‌های گیاهی برای تأمین نور موردنیاز گیاهان خود بیشتر به طیف نور آبی و قرمز نیاز دارند؛ به همین دلیل در تجهیزات آکواریوم علاوه بر لامپ سفید باید از لامپ‌های قرمز و آبی نیز استفاده شود تا علاوه بر حفظ رنگ طبیعی آکواریوم نیازهای گیاهان آن نیز تأمین شود. توصیه می‌کنیم برای نورپردازی آکواریوم برای گیاهان، هنگام انتخاب تجهیزات نورپردازی از لامپ‌هایی که دارای طیف کامل نوری (‏Full spectrum) هستند استفاده نمایید.

طیف نور آبی نسبت به رنگ قرمز در آب بیشتر نفوذ کرده و نقش مهمی در رشد بخش‌های هوایی، ساقه، برگ و کلروفیل گیاه دارد؛ درحالی‌که طیف نور قرمز در آب کمتر نفوذ کرده و بیشتر در بهبود رنگ، افزایش جذب مواد مغذی، فتوسنتز و تولید مواد غذایی نقش ایفا می‌کند.

کلوین یا دمای رنگ نور نامناسب

کلوین یا دمای رنگ نور (رنگ‌های سرد تا گرم‌) بر روی رنگ نور متصاعد شده از لامپ آکواریوم تأثیر مستقیم داشته و را شامل گردد. لازم به ذکر است لامپ‌های آکواریوم با کلوین 6400، دارای نور طبیعی بوده و از تمامی طیف‌های نوری موردنیاز گیاهان برخوردار هستند.

فاصله لامپ آکواریوم از گیاه

یکی دیگر از عوامل کمبود نور در آکواریوم‌های گیاهی فاصله زیاد لامپ تا سطح آکواریوم است. درصورتی‌که فاصله منبع نور زیاد باشد نور شدت کافی برای شروع فرایند فتوسنتز را نداشته و گیاهان با کمبود نور مواجه خواهد شد.

فرسودگی تجهیزات نورپردازی و لامپ آکواریوم

تمامی تجهیزات الکترونیکی و مکانیکی دارای نیمه‌عمر بوده و پس‌ازآن بازدهی آن‌ها به‌شدت کاهش می‌یابد؛ تجهیزات نورپردازی آکواریوم نیز از این قاعده مستثنا نبوده و به‌مرورزمان شدت و کیفیت نور آن‌ها کاسته می‌شود. در صورت کاهش کیفیت نور حتماً لامپ‌های آکواریوم خود را با لامپ‌های جدید جایگزین کنید تا گیاهان آکواریوم پلنت شما با کمبود نور مواجه نشوند.

عدم رعایت اصول طراحی آکواریوم

برخی از طراحان آکواریوم بدون در نظر گرفتن عواملی مانند سبک طراحی آکواریوم، نیاز نوری و سرعت رشد گیاهان اقدام به کاشت آن‌ها در نقاط مختلف آکواریوم می‌کنند. به یاد داشته باشید در آکواریوم‌هایی که سیستم نورپردازی آن‌ها در مرکز آکواریوم نصب می‌شود؛ تمرکز نور بیشتر در مرکز بوده؛ به همین دلیل توصیه می‌شود در این آکواریوم‌ها، گیاهان حساس در وسط آکواریوم کاشته شوند.

یکی دیگر از نکاتی که در کاشت گیاهان باید به آن توجه نمایید، عدم تمرکز و کاشت گیاهانی با رشد سریع (گیاهان ساقه‌ای) در مجاورت گیاهان کند رشد مانند خزه‌ها، چمن‌ها، آنوبیاس و … است؛ زیرا سایه گیاهان بلند بر روی گیاهان کوچک افتاده و باعث کمبود نور در آن‌ها خواهد شد.

عدم نظافت دوره‌ای و نظافت آکواریوم

عدم نظافت دوره‌ای علاوه بر تولید مواد سمی و مضر که باعث بیماری موجودات زنده آکواریوم و ته‌نشین شدن مواد غذایی، فضولات و گردوغبار بر روی برگ گیاهان خواهد شد. رسوب املاح بر روی برگ گیاهان به‌مرور سطح آن‌ها را سوراخ کرده و باعث کاهش توانایی جذب نور و آسیب به فرآیند فتوسنتز در آن‌ها خواهد شد.

رشد جلبک آکواریوم

جلبک‌های آکواریوم آب شیرین به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند که بر روی عناصر مختلف آکواریوم به‌ویژه برگ گیاهان رشد کرده و علاوه بر جذب مواد مغذی آب، مانع جذب نور توسط گیاهان می‌شوند. کنترل و از بین بردن جلبک‌ها با استفاده از ماهی‌های کف خوار، حلزون‌ها و میگوها باعث تمیز نگه‌داشتن سطح برگ گیاهان و جذب نور حداکثری توسط آن‌ها می‌شود.

کمبود مواد مغذی موردنیاز گیاهان آکواریوم

مهم‌ترین بخش گیاه برای فتوسنتز برگ‌های آن بوده که در آن فرایند فتوسنتز صورت می‌گیرد. برگ گیاهان برای رشد مناسب و فتوسنتز نیازمند مواد مغذی بوده و در صورت کمبود آن‌، فرم و رشد (فرآیند فتوتروپیسم) گیاهان آبزی تغییر کرده و به‌مرور باعث مرگ آن‌ها خواهد شد.

انواع آکواریوم بر اساس میزان نور دریافتی

ویژگی و نیاز نوری هر آکواریوم منحصربه‌فرد بوده و عوامل متعددی در تعیین مقدار نور موردنیاز آن‌ها نقش دارد. برای بسیاری از افراد مبتدی، درک مفاهیم مرتبط با نورپردازی آکواریوم، جداول و نمودارهای مربوط به آن چالش‌برانگیز است درحالی‌که مقدار نور موردنیاز و روش‌های نورپردازی آکواریوم مسئله پیچیده‌ای نبوده بلکه نیازمند رعایت اصول مشخصی است.

اولین گام برای انتخاب نور موردنیاز آکواریوم، بررسی نیازهای نوری گیاهان و موجودات زنده آکواریوم است. اطلاعات به‌دست‌آمده از این بررسی، به شما کمک خواهد کرد تا نوع و تعداد لامپ‌ آکواریوم را انتخاب نموده، سپس نحوه چینش آن را تنظیم کنید.

فرآیند فتوسنتز در گیاهان آبزی به‌شدت نور وابسته بوده و گیاهان مختلف نیز نیازهای نوری متفاوتی دارند. نگهداری از آکواریوم‌های پلنت بر اساس منبع نوری، فاصله نور از گیاه، نوع نور و … به سه درجه سختی شامل ساده (نور کم و بدون دی‌اکسیدکربن)، متوسط (نور متوسط و مقدار کمی دی‌اکسیدکربن) و حرفه‌ای (نور و دی‌اکسیدکربن زیاد) تقسیم می‌شوند که هر دسته نیازهای متفاوتی با یکدیگر دارند.

 

آکواریوم گیاهی با سطح نگهداری ساده

گیاهان این آکواریوم‌ها نیاز کمتری به نور داشته و نگهداری از آن برای افراد مبتدی که فاقد تجهیزات حرفه‌ای آکواریوم شامل سیستم نورپردازی و سیستم دی‌اکسیدکربن حرفه‌ای هستند؛ انتخاب مناسبی محسوب می‌شود. برای این آکواریوم‌ها برخی از گیاهان که در معرض نور شدید رشد خوبی ندارند و برخی گیاهان دیگر مانند سرخس و کریپتوکورین که در محیط‌های کم‌نور نیز می‌توانند به‌خوبی رشد کنند انتخاب خوبی محسوب می‌شوند.

برای اطلاع از پارامترهای نور و تأثیر آن بر گیاهان آکواریوم می‌توانید مقاله راهنمای کامل دی‌اکسیدکربن آکواریوم: همه‌چیز از مفهوم تا کاربرد را مطالعه نمایید.

گیاهان این آکواریوم‌ها از خاک به‌عنوان منبع اصلی مواد مغذی استفاده کرده و نیاز کمی به مراقبت، نگهداری و تعویض آب‌دارند. گیاهان این آکواریوم‌ها نیازی به تزریق گاز دی‌اکسیدکربن نداشته و حدود 0.25 الی 0.5 وات بر لیتر نور لامپ‌ فلورسنت T5 و یا 15 الی 25 لومن بر لیتر، نور لامپ ال‌‏ای‏‌دی نیاز آن‌ها به نور را تأمین خواهد کرد.

آکواریوم گیاهی با سطح نگهداری متوسط

گیاهان این نوع آکواریوم‌ها نسبت به نوع قبل حساس‌تر بوده و نیازمند رسیدگی و مواد مغذی بیشتری هستند. این آکواریوم نیازمند تزریق 10 الی 15 میلی‌گرم گاز دی‌اکسیدکربن و 0.5 الی 1 وات برای هر لیتر آب، نور لامپ‌ فلورسنت T5 و یا 25 تا 50 لومن برای هر لیتر نور لامپ LED آکواریوم هستند.

لازم به یادآوری برای حفظ تعادل پارامترهای شیمیایی آب این آکواریوم‌ها، تعویض منظم آب ضروری است.

آکواریوم گیاهی با سطح نگهداری حرفه‌ای

آکواریوم گیاهی حرفه‌ای، گیاهانی با نیازهای نوری و مواد مغذی زیاد کاشته شده به همین دلیل نگهداری آن‌ها نسبت به دو نوع آکواریوم شرح داده‌شده مشکل است. این نوع آکواریوم‌ها به تزریق 15 تا 25 میلی‌گرم دی‌اکسیدکربن و بیش از 1 وات لامپ‌ T5 یا بیش از 50 لومن نور سیستم نورپردازی LED نیاز داشته که با افزایش مقدار نور و دی‌اکسیدکربن شرایط رشد گیاهان آن بهبودیافته و ‌ زیباتر خواهند شد.

انتخاب بهترین لامپ آکواریوم گیاهی

لامپ‌های‌ آکواریوم به سه دسته شامل لامپ فلورسنت، لامپ متال هالید و لامپ LED تقسیم می‌شوند که در بین آن‌ها انتخاب بهترین نورپردازی برای آکواریوم گیاهی، مستلزم شناخت ویژگی هر یک از آنان است. در ‌بین این سه لامپ، لامپ‌های فلورسنت به دلیل کارایی بالا و هزینه کم اولیه بسیار رایج و شناخته‌شده است.

لامپ‌های متال هالید با شدت نور بالا و طیف نوری گسترده گزینه‌ مناسبی برای آکواریوم‌های پلنت بزرگ محسوب شده و لامپ‌های LED با مصرف انرژی کم، عمر طولانی و قابلیت تنظیم نور، انتخابی پرطرفدار در بین علاقه‌مندان به آکواریوم است.

انتخاب لامپ مناسب‌ برای آکواریوم، با توجه به بودجه و شرایط خاص هر آکواریوم مستلزم آگاهی صحیح از مزایا و معایب هر یک از آن‌ها نسبت به دیگری است؛ به همین دلیل در ادامه به تشریح هر یک از آن‌ها خواهیم پرداخت.

نورپردازی آکواریوم با استفاده از لامپ متال هالید

استفاده از لامپ‌های متال هالید در آکواریوم‌های حرفه‌ای به دلیل شدت نور بالا، طیف رنگی گسترده و توزیع یکنواخت نور باعث افزایش سرعت فتوسنتز در گیاهان این آکواریوم می‌شود؛ به همین دلیل این لامپ بین طراحان آکواریوم‌های بزرگ آب شیرین و آب‌شور از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. لامپ‌های متال هالید، نسبت به لامپ‌های LED، شدت نور بیشتری داشته و طیف رنگی آن‌ها نزدیک به نور خورشید است.

استفاده از لامپ‌های متال هالید به دلیل مصرف بالای انرژی، تولید حرارت زیاد و نیاز به تجهیزات خاص در آکواریوم‌های متوسط یا کوچک توصیه نشده لذا توصیه می‌کنیم از لامپ‌های‌ LED برای آکواریوم‌های این‌چنینی استفاده نمایید. در آکواریوم‌های گیاهی با نیاز نوری کم (سرخس، خزه، کریپتوکورین و آنوبیاس) تقریباً 0.25 وات در لیتر، آکواریوم با نیاز نوری متوسط 0.5 وات در لیتر و در آکواریوم با نیاز نوری زیاد به‌اصطلاح پرنور (گیاه‌های چمنی و ساقه‌ای) به 1 وات در لیتر لامپ متال هالید نیاز خواهیم داشت.

برای آشنایی با لامپ متال هالید توصیه می‌کنیم مقاله بررسی جامع لامپ متال هالید آکواریوم گیاهی را مطالعه نمایید.

نورپردازی آکواریوم با استفاده از لامپ فلورسنت

لامپ‌های فلورسنت آکواریوم پلنت با انتشار یکنواخت نور در تمام جهات، سایه عناصر آکواریوم را به حداقل رسانده که علاوه بر بهبود فتوسنتز گیاهان، باعث بازتاب دقیق رنگ‌های اصلی از سطوح می‌شود. این لامپ‌ها در رنگ‌های مختلف و با دمای رنگ متفاوت (کلوین) تولیدشده و ۶۰ درصد انرژی را به نور تبدیل کرده و هزینه نگهداری و بازدهی آن‌ها نسبت به لامپ‌های ال‌ای‌دی کمتر است.

لامپ‌های فلورسنت T8 و T5 رایج‌ترین منبع نور برای آکواریوم‌ها در سطح جهان بوده که در نورپردازی آکواریوم‌های گیاهی مورداستفاده قرار می‌گیرند. لامپ‌های فلورسنت T8 برحسب وات نور بیشتری تولید می‌کنند اما نور تولیدشده در لامپ‌های T5 در هر سانتی‌متر مربع بسیار بیشتر است.

لامپ‌های فلورسنت T5 به دلیل قدرت و بازدهی بیشتر، در محیط‌هایی با کاشت متراکم، مورداستفاده قرار می‌گیرند. طول عمر لامپ‌های فلورسنت T5 حدود ۹ تا ۱۲ ماه بوده و هزینه مصرف انرژی و نگهداری آن‌ها نسبت به لامپ‌های ال‌ای‌دی بیشتر است.

لامپ‌های CFL SHO (Super High Output) نوع دیگری از لامپ‌های فلورسنت محسوب می‌شوند که در گلخانه‌ها و آکواریوم‌های گیاهی مورداستفاده قرار می‌گیرد. لامپ‌های UV نیز جزء لامپ‌های فلورسنت محسوب شده و از آن‌ها برای از بین بردن عوامل بیماری‌زا و ضدعفونی کردن آب در آکواریوم استفاده می‌شود.

برای آشنایی با لامپ فلورسنت توصیه می‌کنیم مقاله راهنمای کامل لامپ فلورسنت آکواریوم و هر چیزی که درباره آن باید بدانید را مطالعه نمایید.

راهنمای استفاده از لامپ‌های LED در نورپردازی آکواریوم پلنت

لامپ‌های LED به دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود ازجمله تولید گرمای کمتر، بازدهی بالا، تولید طیف نوری مختلف و صرفه‌جویی در مصرف انرژی نسبت به لامپ‌های متال هالید و فلورسنت، برتری داشته و باعث بهبود شرایط زندگی برای موجودات زنده آکواریوم می‌شود. لامپ‌های LED به‌منظور کاهش دما و افزایش عمر مفید خود، به هت‌سینک و فن داخلی مجهز بوده و در صورت استفاده استاندارد، طول عمر آن‌ها به‌طور متوسط 4 تا 6 سال است که چندین برابر عمر لامپ‌ فلورسنت معمولی است.

نور لامپ ال‌ای‌دی به‌صورت همگن در سطح آکواریوم پخش‌شده، به همین دلیل با استفاده از آن‌ می‌توان سطوح روشنایی را به‌طور دقیق تنظیم نمود. لامپ‌های LED ازنظر کیفیت، رنگ (طیف)، وات، طول عمر، ولتاژ یا جریان کنترل‌شده خروجی و موارد دیگر به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند که برخی از آن‌ها به دیمر و تایمر مجهز بوده که به آن‌ها امکان شبیه‌سازی غروب و طلوع خورشید را می‌دهد.

دستگاه‌های نورپردازی LED آکواریوم که به دیودهای RGB مجهز هستند با تولید و ترکیب رنگ‌های قرمز، آبی و سبز می‌توانند جلوه‌های نورپردازی را بارنگ‌های متنوع، پیاده‌سازی نمایند. یکی از مدرن‌ترین تجهیزات نورپردازی لامپ‌های ال‌‏ای‏‌دی WRGB است که با نصب برنامه روی تلفن هوشمند می‌توان شدت و رنگ نور را در آن‌ها کنترل نمود.

برای آشنایی با لامپ LED توصیه می‌کنیم مقاله راهنمای جامع لامپ ال‌‏ای‌‏دی آکواریوم: هر آنچه باید بدانید را مطالعه نمایید.

عوامل مؤثر در انتخاب لامپ برای آکواریوم

گیاهان آبزی در محیط طبیعی برای فتوسنتز و رشد به انرژی نور خورشید وابسته بوده و طی میلیون‌ها سال با این نور خو گرفته و تکامل‌یافته‌اند. گیاهان آبزی آکواریوم به علت عدم دسترسی به نور خورشید، نیازمند نور مصنوعی با پارامترهایی مشابه نور خورشید هستند.

در نورپردازی آکواریوم برای گیاهان، پارامترهای نوری از قبیل طول‌موج نور، شار نوری (لومن‌)، شدت نور یا لوکس (Lux)، دمای رنگ نور (کلوین) و وات مصرفی از اهمیت بالایی برخوردار هستند. میزان تشابه این پارامترها در لامپ‌ آکواریوم نسبت به نور خورشید نشان‌دهنده کیفیت و کارایی آن‌ها بوده و کم‌توجهی به این پارامترها، هنگام انتخاب لامپ آکواریوم باعث بروز علائم کمبود نور در گیاهان و حتی بیماری‌ موجودات زنده آکواریوم شود.

طول‌موج سیستم نورپردازی آکواریوم

در نورپردازی آکواریوم، طول‌موج نور یکی از پارامترهای مهم بوده که به‌طور مستقیم روی رنگ نور لامپ آکواریوم درنتیجه گیاهان و موجودات زنده آکواریوم تأثیرگذار است. طول‌موج نورهای مرئی که برای گیاهان مهم هستند، در بازه‌ی ۶ رنگ اصلی شامل قرمز، نارنجی، زرد، سبز، آبی و بنفش قرار داشته که به‌عنوان طیف کامل نوری شناخته‌شده و استفاده از آن‌ها در روشنایی آکواریوم‌های گیاهی توصیه می‌شود.

چشم انسان در بازه‌ی طیف نوری ۳۸۰ تا ۷۵۰ نانومتر قادر به رؤیت نور بوده که به طیف نور مرئی (Full Spectrum) مشهور است. طول‌موج کمتر از ۴۰۰ نانومتر به‌عنوان نور ماوراءبنفش و بیشتر از ۷۰۰ نانومتر به‌عنوان نور مادون‌قرمز شناخته می‌شود که برای چشم انسان غیرقابل‌دیدن هستند.

به‌طورکلی نور با طول‌موج کوتاه‌تر قدرت نفوذ بیشتری در محیط‌ دارد؛ به‌عنوان‌مثال، اشعه X با طول‌موج کوتاه‌تر از دیوار عبور می‌کند درحالی‌که نور مرئی با طول‌موج بلندتر قدرت عبور از دیوار را ندارد.

یکی از دلایل اهمیت طول‌موج نور در آکواریوم، مربوط به قدرت نفوذ نور در عمق آب آکواریوم بوده زیرا هرچه طول‌موج نور کوتاه‌تر باشد، نور بیشتری در عمق آب نفوذ می‌کند. تفاوت طول‌موج نور باعث می‌شود رنگ‌های مختلف قدرت نفوذ متفاوتی در عمق آب داشته باشند؛ به‌عنوان‌مثال رنگ قرمز با طول‌موج 600 الی 720 نانومتر دارای قدرت نفوذ کمتری در آب نسبت به رنگ آبی با طول‌موج 440 الی 500 نانومتر است.

نور آبی با طول‌موج کوتاه‌تر علاوه‌ بر نفوذ بیشتر در عمق آب آکواریوم بر عملکرد گیاهان نقش مهمی بر عهده دارد. مهم‌ترین نقش نور آبی در گیاهان آبزی بر روی بخش‌های هوایی، تنظیم و بهبود رشد ساقه و برگ، همچنین افزایش فعالیت فیتوکروم و کلروفیل در گیاهان است.

نور قرمز با طول‌موج بلندتر، بر روی فتوسنتز، تولید مواد غذایی، بهبود رنگ سبز، افزایش جذب مواد غذایی، تشکیل گل و میوه نقش دارد. مقدار نورهای آبی، سبز و قرمز در نور خورشید برابر بوده درحالی‌که بیشتر گیاهان صرفاً نورهای آبی و قرمز را جذب کرده و نور سبز را منعکس می‌کنند؛ به همین دلیل لامپ‌های رنگی (آبی و قرمز) آکواریوم باعث بهبود رنگ و شرایط زندگی گیاهان آبزی و سایر موجودات زنده آکواریوم می‌شود.

یکی از نکات مهم در نورپردازی آکواریوم گیاهی، ایجاد تعادل در نمایش بصری است؛ برای این منظور بایستی از لامپ‌هایی با طیف کامل نوری (نورهای قرمز و آبی) استفاده گردد. استفاده بیش‌ازحد از نور قرمز و آبی در تجهیزات نورپردازی باعث مصنوعی به نظر رسیدن عناصر آکواریوم شده، به همین دلیل در نورپردازی منظره آکواریوم برای حفظ رنگ طبیعی گیاهان توصیه می‌شود از این نورها در حجم و تعداد کمتری نسبت به نور سفید استفاده گردد.

شار نوری یا لومن (Lumen) لامپ آکواریوم

در سال‌های گذشته لامپ‌های فلورسنت و متال هالید آکواریوم برحسب ولت طبقه‌بندی می‌شدند. مقایسه لامپ‌های ال‌ای‌دی برحسب وات که برق کمتری مصرف می‌کنند با لامپ‌های متال هالید و فلورسنت امکان‌پذیر نیست.

لومن (Lumen) یا شار نوری یکی از پارامترهای مهم نور است که برای اندازه‌گیری شدت نور در لامپ مورداستفاده قرار می‌گیرد. مقدار لومن در حقیقت میزان واقعی نور تولیدشده از یک منبع نوری بوده که بر روی بسته‌بندی لامپ‌های استاندارد و باکیفیت درج‌ می‌شود.

بازده نوری یک لامپ را می‌توان با تقسیم شدت نوری تولیدشده به مصرف برق آن تعیین کرد؛ این عدد که به‌عنوان لومن بروات شناخته می‌شود، برای مقایسه بازده منابع روشنایی مورداستفاده قرارگرفته و هرچه مقدار آن بیشتر باشد نور بیشتری از لامپ متصاعد می‌گردد. با استفاده از لومن بروات، می‌توان منابع نور را بر اساس شدت و توان تولید نور مقایسه کرده و از آن برای انتخاب بهترین لامپ برای نورپردازی آکواریوم در محیط‌های مختلف استفاده کرد.

اهمیت شدت نور یا لوکس (Lux) در روشنایی آکواریوم

منبع نور در تمامی جهت‌ها تابش یکسانی ندارد به همین دلیل برای اندازه‌گیری مقدار نور ساطع‌شده از لامپ در یک‌جهت خاص، از شدت نور یا «لوکس» استفاده می‌شود. لوکس یا شدت نور یکی از پارامترهای استاندارد برای اندازه‌گیری شار نوری بر واحد سطح است که با واحد لوکس نمایش داده می‌شود.

یک لوکس معادل نور دریافت شده در یک مترمربع از سطح است؛ به عبارتی یک لوکس معادل یک لومن بر مترمربع است. لوکس معمولاً همراه با سایر مشخصات فنی لامپ‌ بر روی بسته‌بندی آن‌ درج‌شده و با استفاده از آن می‌توان روشنایی و شدت نور تولیدشده توسط لامپ را برآورد کرد.

در طبیعت گیاهانی که در محیط‌هایی با شدت نور بالای خورشید رشد می‌کنند نسبت به گیاهانی که در محیط‌های کم‌نور رشد می‌کنند؛ به‌شدت نور بالاتری نیاز دارند. لوکس نور استاندارد در آکواریوم باید مطابق با نیازهای نوری گیاهان و موجودات زنده آکواریوم انتخاب گردد.

برای تعیین مقدار نور موردنیاز گیاهان در یک موقعیت خاص، از واحد لوکس یا شار نوری استفاده می‌شود. لوکس نه‌تنها نشان‌دهنده میزان نور خروجی از منبع نور است، بلکه به‌خوبی نشان می‌دهد که به مقدار نور به برگ‌های گیاهان می‌رسد؛ ازاین‌رو، استفاده از شدت نور نسبت به شار نوری (لومن) برای انتخاب تجهیزات نورپردازی آکواریوم معنادارتر بوده و باید مقدار آن بر اساس مقدار نور موردنیاز گیاهان انتخاب گردد.

بهترین ترکیب نور برای آکواریوم با استفاده از دمای رنگ نور یا کلوین

کلوین واحد اندازه‌گیری طیف رنگی و دمای رنگ نور بوده که در اندازه‌گیری رنگ نور نقش مهمی ایفا می‌کند. مقیاس کلوین، رنگ‌های نور را از گرم به سرد تقسیم (گرم‌تر کلوین کمتر و رنگ‌های سردتر کلوین بیشتر) می‌کند.

برای اندازه‌گیری کلوین از نور خورشید (6500 کلوین) به‌عنوان نور مرجع استفاده‌شده و رنگ نور طبیعی در محدوده 4000 الی 4200 کلوین در نظر گرفته است. لامپ‌های ال‌‏ای‏‌دی آفتابی در محدوده 3000 کلوین، نور مهتابی (سفید) در محدوده 6000 الی 6500 کلوین و نور یخی (سفید مایل به آبی) در محدوده بالای 7000 کلوین قرار دارند.

نور با کلوین پایین حاوی مقدار بیشتری از نور قرمز و زرد بوده که باعث افزایش رنگ عناصر دکور و موجودات زنده آکواریوم خواهد شد ولی در صورت زیاده‌روی، باعث مصنوعی به نظر رسیدن رنگ عناصر دکور آکواریوم خواهد شد. استفاده از لامپ با کلوین بالا نیز برعکس عمل کرده و باعث افزایش نور آبی آکواریوم شده و بی‌روح به نظر رسیدن دکور آکواریوم خواهد شد.

کلوین و طول‌موج نور ارتباط معکوس داشته و هرچه کلوین بزرگ‌تر باشد (دمای رنگ نور بیشتر شود)، طول‌موج نور کوتاه‌تر و نور آبی‌تر خواهد بود و هرچه کلوین کوچک‌تر باشد (دمای رنگ نور کمتر شود)، طول‌موج نور بلندتر و نور زرد و قرمزتر خواهد شد.

ازآنجاکه همه گیاهان برای فتوسنتز به پیک مناسبی از نور قابل فتوسنتز (PAR) نیاز دارند به همین دلیل درصورتی‌که مقدار کلوین نورپایین (نور قرمزرنگ یا طول‌موج بلند) باشد؛ نور قدرت کافی برای نفوذ در عمق آب را نخواهد داشت. با توجه به شرح بالا می‌توان گفت در بین انواع نورپردازی برای آکواریوم لامپ‌هایی‌ با کلوین ۶۵۰۰ برای استفاده در آکواریوم‌های پلنت مناسب است.

اهمیت وات مصرفی در انتخاب لامپ آکواریوم (‏Watt)

وات به‌عنوان توان مصرفی یک منبع نور شناخته می‌شود که به دلیل تأثیر مستقیمی که بر روی کیفیت نور و کارایی لامپ دارد از اهمیت بالایی در سیستم نورپردازی آکواریوم برخوردار است. توان مصرفی یک لامپ و مقدار شار نوری تولیدشده توسط آن با یکدیگر ارتباط مستقیم دارد.

برای اندازه‌گیری بازده نوری یک لامپ، از لومن بروات استفاده‌ می‌شود که نسبت شار نوری تولیدی به مصرف برق را نشان می‌دهد؛ هرچه مقدار آن بیشتر باشد نور بیشتری از لامپ متصاعد شده و نشان‌دهنده افزایش نور تولیدی از همان مقدار برق مصرفی است. با استفاده از لومن بروات، می‌توان منابع نور را بر اساس میزان و توان تولید نور مقایسه کرده و از آن برای انتخاب لامپ آکواریوم استفاده کرد.

بررسی وات در نورپردازی آکواریوم به ما کمک می‌کند تا با انتخاب لامپ مناسب، علاوه بر کاهش مصرف انرژی، نور آکواریوم را بهبود بخشیم. به یاد داشته باشید لامپ‌های رنگی آکواریوم باعث افزایش و تقویت رنگ اشیاء و موجودات زنده آکواریوم می‌شود ولی درصورتی‌که می‌خواهید در مصرف برق صرفه‌جویی کنید باید از لامپ‌های ال‌ای‌دی که دارای نور سفید بیشتری هستند استفاده نمایید.

راهنمای نورپردازی آکواریوم برای مبتدیان

انتخاب تعداد و توان لامپ‌ موردنیاز برای آکواریوم گیاهی یکی از چالش‌هایی است که بسیاری از طرفداران این نوع آکواریوم‌ها با آن مواجه هستند. به‌طورکلی نمی‌توان با یک فرمول مشخص به‌طور دقیق، نور موردنیاز آکواریوم را مشخص نمود زیرا انتخاب تعداد لامپ‌ها و توان موردنیاز رابطه مستقیمی با المان‌های بسیاری ازجمله ارتفاع آکواریوم، سبک طراحی آکواریوم، ابعاد آکواریوم، حجم آب آکواریوم، نوع لامپ، تعداد لامپ، طیف رنگ نور، مدت‌زمان نوردهی، استفاده از بازتاب‌دهنده و فاصله از سطح آکواریوم دارد.

انتخاب نادرست توان و تعداد لامپ‌ها باعث رشد دیاتوم و جلبک‌ شده که برای دارندگان آکواریوم‌های گیاهی مشکلات گسترده‌ای ایجاد می‌کند. متأسفانه در منابع فارسی به مبحث نورپردازی به‌درستی پرداخته‌شده و مطالب موجود نیز گنگ و پراکنده است به همین دلیل در ادامه به بیانی ساده و تخصصی به تشریح راهنمای نورپردازی آکواریوم خواهیم پرداخت.

سبک طراحی آکواریوم

طراحان آکواریوم هنگام طراحی آکواریوم از پوشش گیاهی و ماهی مختص آن سبک استفاده می‌کنند به همین دلیل نوع گیاهان و ماهی‌های مورداستفاده در آکواریوم گیاهی با سبک طراحی آن ارتباط مستقیم دارد. هر موجود زنده‌ای در آکواریوم نیاز نوری مشخص داشته و نورپردازی آکواریوم باید متناسب با نیازهای نوری آن‌ها تنظیم و بکار گرفته شود.

سبک‌های مختلف آکواریوم‌های پلنت طبیعی، بیوتوپ‌ها، پالوداریوم‌ها و ریپاریوم‌ها با ساختارهای پیچیده طبیعی یا حتی طراحی‌های فانتزی از گیاهانی با سطح نگهداری آسان مانند خزه‌ها، آنوبیاس (انواع کوچک)، بوسفالاندرا (انواع کوچک)، جاوافرن مینی، انواع مینی کریپتوکورین، برخی کوچک گیاهان دارای ساقه و برگ، گیاهان خزنده و گیاهانی که مواد مغذی را از طریق ریشه خود جذب می‌کنند به نور کم تا متوسط نیاز دارند.

سبک ایواگومی که از چمن به‌عنوان گیاه اصلی استفاده می‌شود، نیاز به نور متوسط تا زیاد همراه با تزریق CO2 دارد. در این سبک، توجه به نور موردنیاز و طیف صحیح نور برای گیاهان بسیار حائز اهمیت است.

سبک هلندی که به دلیل تنوع و تضاد رنگ گیاهان معروف است دارای انبوهی از گیاهان ساقه‌ای رنگی مختلف بوده که با استفاده از چیدمان و ترکیب مختلف کاشته می‌شوند. این سبک نیازمند سیستم نورپردازی متوسط تا زیاد، به همراه تزریق CO2 و نظافت دوره‌ای است.

درصورتی‌که در آکواریوم خود از گیاهان ساقه‌ای رنگی با برگ‌های کوچک نظیر Rotala Rotundifolia، Ludwigia Arcuata یا Ludwigia Brevipes استفاده می‌کنید؛ بایستی آن‌ها را در قسمت پشتی و در نزدیکی نور کاشته تا با تزریق صحیح دی‌اکسیدکربن و استفاده از نور متوسط، رشد بهتری داشته باشند.

در سبک‌های طراحی آکواریوم که عرض بیشتری نسبت به ارتفاع خوددارند؛ به دلیل ساختار Hardscape آن‌ها، سایه زیادی ایجاد می‌شود به همین دلیل برای پوشش یکنواخت نور باید تعداد لامپ را دو برابر نمایید.

ابعاد آکواریوم

طول لامپ آکواریوم یکی دیگر از موارد حائز اهمیت در نورپردازی آکواریوم است؛ زیرا طول آن بایستی حداقل 80 درصد طول آکواریوم باشد تا نور به‌طور یکنواخت در سطح آکواریوم پخش شود. درصورتی‌که طول لامپ آکواریوم موردنیاز شما در بازار موجود نیست؛ می‌توانید از چند لامپ در عرض آکواریوم خود استفاده نمایید.

استفاده از آکواریوم با ارتفاع زیاد علاوه بر محدودیت در طراحی و نظافت دوره‌ای، نیازمند استفاده از تجهیزات نورپردازی با شدت نور بالا است؛ زیرا قدرت نفوذ نور و شدت آن با افزایش عمق آب کاهش‌یافته و اثر خود را برای فتوسنتز گیاهان از دست می‌دهد. استفاده از تجهیزات نورپردازی با شدت نور بالا علاوه برافزایش هزینه برق، نیازمند استفاده از کود و CO2 بیشتر و فیلتراسیون قوی‌تر بوده و عدم رعایت تعادل در این موارد باعث به هم ریختن پارامترهای شیمیایی آب می‌شود.

به‌طورکلی تنظیم نور آکواریوم‌هایی که عرض بیشتری نسبت به ارتفاع دارند بسیار ساده‌تر است. به افراد مبتدی توصیه می‌کنیم برای شروع از آکواریوم با ابعاد استاندارد استفاده کنند تا از علاوه بر پیشگیری از هزینه‌های اضافی، بتوانند شرایط آکواریوم خود را بهتر کنترل کنند.

حجم آب آکواریوم

آکواریوم‌های گیاهی با توجه به ابعاد، سبک و دکوراسیون دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی هستند به همین دلیل روش تنظیم نورپردازی آکواریوم در آن‌ها متفاوت است. طراحان آکواریوم به شاخصی برای تعیین مقدار نور موردنیاز در آکواریوم گیاهی نیاز دارند؛ به همین دلیل از حجم آب به‌عنوان شاخص استفاده می‌کنند.

استفاده از حجم آب تنها به‌عنوان ‌راهنمای نسبی بوده و برای به دست آوردن نتایج دقیق‌تر، می‌بایست علاوه بر حجم آب به شرایط و نیازهای نوری گیاهان و موجودات زنده توجه نموده و با آزمون‌وخطا بهترین حالت ممکن را برای آکواریوم خود تعیین نمایید.

سطح نگهداری گیاهان آکواریوم

گیاهان آبزی آب شیرین برای رشد به دی‌اکسیدکربن، مواد مغذی و نور نیاز داشته و با افزایش میزان نور فتوسنتز در آن‌ها با سرعت بیشتری انجام‌شده، به همین دلیل به دی‌اکسیدکربن و مواد مغذی بیشتری نیاز خواهند داشت. به‌طورکلی گیاهان آب شیرین بر اساس نورپردازی زیر آبی به سه دسته شامل حرفه‌ای، متوسط و ساده تقسیم می‌شوند که در ادامه هریک را تشریح خواهیم کرد.

گیاهان با سطح نگهداری ساده

گیاهان این آکواریوم‌ها نیاز نوری کمی داشته و تزریق گاز دی‌اکسیدکربن در آن‌ها ضرورتی ندارد. گیاهان این نوع آکواریوم‌ها از بستر آکواریوم به‌عنوان منبع اصلی تأمین مواد مغذی موردنیاز خود استفاده کرده و نیاز کمی به مراقبت، نگهداری و تعویض آب‌دارند.

گیاهان با سطح نگهداری متوسط

گیاهان این نوع آکواریوم به نورپردازی متوسط نیاز داشته به همین دلیل نیازمند تزریق 10 الی 15 میلی‌گرم گاز دی‌اکسیدکربن در لیتر هستند. در این آکواریوم‌ها برای حفظ تعادل پارامترهای شیمیایی آب، می‌بایست آب به‌صورت منظم تعویض گردد.

گیاهان با سطح نگهداری حرفه‌ای

گیاهان آکواریوم‌های پلنت حرفه‌ای نیازمند نورپردازی حرفه‌ای بوده و متناسب با آن نیازمند مواد مغذی و تزریق 15 تا 25 میلی‌گرم دی‌اکسیدکربن در لیتر هستند؛ برای مثال گیاهان چمنی مانند Glossostigma Elantinoides که همانند فرشی سبز به‌سرعت روی بستر را رشد می‌کنند به نور و CO2 بسیار زیاد، هرس، کود دهی نیاز دارند. در این آکواریوم‌ها با افزایش نور و دی‌اکسیدکربن زیبایی و تازگی گیاهان افزایش می‌یابد.

به یاد داشته باشید با افزایش نور و مواد مغذی احتمال رشد جلبک‌ها افزایش خواهد یافت به همین دلیل به افراد مبتدی توصیه می‌کنیم برای نگهداری از آکواریوم‌های پلنت از آکواریوم‌های گیاهی با سطح نگهداری ساده که نیاز کمتری به رسیدگی داشته و احتمال رشد جلبک‌ها در آن‌ها کمتر است شروع نمایند.

نوع منبع نور و لامپ آکواریوم مناسب

همان‌طور که در بخش‌های قبلی به آن اشاره کردیم، نحوه انتخاب لامپ نورپردازی آکواریوم نیازمند شناخت انواع لامپ‌ آکواریوم شامل لامپ فلورسنت، لامپ متال هالید و لامپ LED است. هرکدام از این لامپ‌ها دارای ویژگی‌های خاصی هستند که باعث برتری هر یک در شرایط خاصی می‌شود برای مثال نوری که از لامپ متال هالید منتشر می‌شود، قابل‌مقایسه با نور لامپ فلورسنت نبوده و هریک از این لامپ‌ها در مصرف انرژی و نوردهی با لامپ‌های ال‌ای‌دی قابل‌مقایسه نیستند.

نورپردازی با استفاده از لامپ فلورسنت T5

لامپ‌های فلورسنت یکی از شایع‌ترین تجهیزات نورپردازی در آکواریوم‌های گیاهی است که به دلیل قیمت ارزان، عملکرد خوب و استفاده آسان به‌صورت گسترده در بین طراحان آکواریوم مورداستفاده قرار می‌گیرد. این لامپ‌ها نور نسبتاً ملایم و یکنواختی در سطح آکواریوم را منتشر می‌کنند؛ این لامپ‌ها برای استفاده در آکواریوم‌هایی با ابعاد 60 سانتی‌متر بهترین گزینه محسوب می‌شوند.

آکواریوم‌های پلنتی که از تجهیزات نورپردازی آکواریوم‌هایی که به لامپ‌های فلورسنت T5 مجهز هستند به سه دسته تقسیم می‌شوند:

آکواریوم گیاهی با نور کم: گیاهان این آکواریوم‌‏ها در حدود 0.25 الی 0.5 وات بر لیتر به نور لامپ‌ فلورسنت T5 نیاز دارند.

آکواریوم گیاهی با نور متوسط: برای این نوع آکواریوم‌ها نصب لامپ‌ فلورسنت T5 در حدود 0.5 تا 1 وات بر لیتر نور ضروری است.

آکواریوم گیاهی با نور زیاد: آکواریوم‌های حرفه‌ای که به نور زیادی نیاز دارند بیش از 1 وات، نور لامپ‌ فلورسنت T5 برای هر لیتر آب نیاز داشته و با افزایش آن مقدار آن نیاز به دی‌اکسیدکربن و مواد مغذی نیز افزایش خواهد یافت.

راهنمای نورپردازی با استفاده از لامپ ال‌ای‌دی

در آکواریوم‌های گیاهی که نیازمند کنترل دمای رنگ و شدت نور هستند استفاده از لامپ‌های ال‌ای‌دی ضروری است. این لامپ‌ها با تولید طیف نور رنگی متنوع، جلوه‌ زیبا و جذابی را در آکواریوم ایجاد کرده و روشنایی طبیعی برای آکواریوم و موجودات زنده آن شبیه‌سازی می‌کنند.

لامپ‌های ال‌‏ای‌‏دی آکواریوم به دلیل بازدهی و طول عمر بالاتر نسبت به سایر لامپ‌های آکواریوم موردتوجه طراحان آکواریوم قرارگرفته و استفاده از آن‌ها درحالی‌که گسترش است. شدت نور در لامپ‌های ال‌‏ای‏‌دی با واحد لومن سنجیده شده و انتخاب بهترین لامپ led برای آکواریوم به عواملی مانند نوع و رنگ لامپ‌های آن (لومن لامپ‌های رنگی نسبت به لامپ‌های سفید کمتر است) بستگی دارد.

در این بخش از آموزش نورپردازی آکواریوم برای مبتدیان، آکواریوم‌های پلنتی که از لامپ led برای نورپردازی استفاده می‌کنند را به سه دسته به شرح زیر تقسیم می‌کنیم.

آکواریوم گیاهی با نور کم: گیاهان این آکواریوم‌های پلنت در حدود 15 الی 25 لومن بر لیتر به نور لامپ ال‌‏ای‏‌دی آکواریوم نیاز دارند.

آکواریوم گیاهی با نور متوسط: این نوع آکواریوم‌ها 25 تا 50 لومن برای هر لیتر نور لامپ led به همراه تزریق دی‌اکسیدکربن و مواد مغذی نیاز دارند.

آکواریوم گیاهی با نور زیاد: این نوع آکواریوم‌ها به بیش از 50 لومن چراغ ال‌‏ای‌‏دی برای هر لیتر آب، سیستم دی‌اکسیدکربن حرفه‌ای به همراه مواد مغذی نیاز دارند.

تعداد لامپ موردنیاز

یکی دیگر از نکات مهم در انتخاب تجهیزات نورپردازی آکواریوم تعداد لامپ موردنیاز برای پوشش کامل آکواریوم است. در سبک‌های مختلف طراحی آکواریوم پلنت، گیاهان با نیازهای مختلف نوری در قسمت‌های مختلف آکواریوم کاشته شده و طراحان آکواریوم با توجه به ابعاد آکواریوم، زاویه تابش نور تعداد و قدرت لامپ‌ها، موردنیاز را انتخاب می‌کنند.

به‌طورکلی برای انتخاب تعداد لامپ برای نورپردازی آکواریوم می‌توان گفت، آکواریوم‌هایی که گیاهان اصلی آن‌ها در وسط کاشته شده و نیاز نوری آن‌ها نسبت به گیاهان گوشه بیشتر است بایستی از یک‌رشته لامپ با توان مناسب در وسط آکواریوم استفاده نمایند. آکواریوم‌هایی که گیاهان کاشته شده در گوشه آکواریوم نسبت به گیاهان وسط به نور بیشتری نیاز دارند؛ بایستی از دو رشته لامپ با توان مناسب در دو طرف لبه استفاده نصب نمایند تا علاوه بر تأمین نور موردنیاز گوشه‌ها، نیاز گیاه هان وسط را نیز تأمین نمایند.

مدت‌زمان نورپردازی آکواریوم گیاهی

گیاهان برای شروع فتوسنتز به‌شدت نور و برای اثرگذاری به ‌زمان مشخصی برای روشنایی نیاز دارند؛ درصورتی‌که مدت‌زمان نوردهی کوتاه‌تر از زمان موردنیاز گیاه باشد؛ رشد گیاه متوقف خواهد شد. به‌طورکلی در بهترین روش‌های نورپردازی آکواریوم، مدت‌زمان نوردهی را از 6 ساعت آغاز و به‌مرور به 8 ساعت افزایش می‌یابد.

دوره روشنایی برای آکواریوم‌های تازه راه‌اندازی شده برای در طول ماه اول 6 ساعت، ماه دوم 7 ساعت و از ماه سوم به بعد 8 ساعت است که بااتصال تجهیزات نورپردازی به یک تایمر نور آکواریوم می‌توان مدت‌زمان آن را تنظیم نمود. آکواریوم‌های تازه راه‌اندازی شده، در ماه اول بهتر است مدت نوردهی کوتاه‌تری (6 ساعت در روز) داشته باشند تا از رشد نامطلوب جلبک‌ها و دیاتوم‌ها جلوگیری گردد.

استفاده از رفلکتور یا منعکس‌کننده

استفاده از رفلکتورها یا صفحات بازتاب‌کننده یک‌راه ساده و کم‌هزینه برای بهینه‌سازی و افزایش بازدهی تجهیزات نورپردازی آکواریوم بوده که تا ۴ برابر میزان نور دریافتی از منبع نور را افزایش می‌دهد. بسیاری از آکواریوم‌ها فاقد بازتاب‌دهنده یا رفلکتورها بوده لذا در صورت نیاز می‌توانید آن را از فروشگاه‌های تجهیزات آکواریومی تهیه نمایید.

اگر تمایلی به خرید رفلکتور ندارید، می‌توانید فویل آلومینیومی را بر روی یک‌تکه مقوا یا ورقه پلاستیکی چسبانده و به‌صورت زاویه‌دار به سمت طرفین سیستم نورپردازی آکواریوم خود نصب نمایید. تفاوت چشم‌گیری بین مدل‌های مختلف رفلکتورها و کیفیت‌های متفاوت آن‌ها وجود نداشته؛ بلکه استفاده از هر نوع رفلکتوری حتی یک برگه سفیدرنگ بهتر از عدم استفاده از آن است.

برای انتخاب بهترین رفلکتور، می‌توانید آن را بر روی یک سطح سفید قرار داده و نور بازتاب شده را بررسی کنید؛ درصورتی‌که هیچ سایه یا نوار تیره‌ای در نور بازتاب شده مشاهده نشود، نشان‌دهنده کیفیت مناسب آن است.

فاصله سیستم نورپردازی از سطح آب

یکی از عوامل تأثیرگذار دیگر در انتخاب مقدار نور موردنیاز آکواریوم گیاهی فاصله سیستم نورپردازی از سطح آب آکواریوم که مقدار آن باید با توجه به نحوه چیدمان و نیاز گیاهان آبزی تنظیم شود. به‌طورکلی سیستم نورپردازی به دو روش نصب می‌شود که در ادامه به بررسی هر یک از این ‌روش‏‌ها خواهیم پرداخت.

نصب روشنایی آکواریوم بر روی لبه آکواریوم

در این روش، سیستم نورپردازی آکواریوم روی لبه شیشه و در وسط آکواریوم نصب‌شده؛ به همین دلیل قسمت مرکزی آکواریوم نسبت به گوشه‌ها روشن‌تر بوده و توصیه می‌شود گیاهان آبزی که به نور بیشتری نیاز دارند در مرکز آکواریوم کاشته شوند. در این روش نور کمتری به کناره‌ها رسیده و رشد گیاهان در این محدوده نسبت به وسط آکواریوم کمتر خواهد بود.

نصب تجهیزات نورپردازی به‌صورت آویزان

در این روش نصب، سیستم نورپردازی آکواریوم به‌وسیله سیم یا زنجیر در بالای آکواریوم معلق بوده و فاصله بین منبع نور و سطح آب آکواریوم گیاهی قابل تنظیم است. در روش آویزان برای تنظیم شدت نور سیستم نورپردازی می‌توان فاصله بین لامپ آکواریوم و سطح آب را کاهش یا افزایش داد.

برای مثال به تصویر زیر نگاه کنید با افزایش فاصله تراکم و تمرکز نور در مرکز آکواریوم کاسته شده و نور به‌طور یکنواخت‌تری در سطح آکواریوم پخش می‌شود.

نکات کلیدی فاصله سیستم نورپردازی از آکواریوم

در صورت کم بودن فاصله سیستم نورپردازی، قسمتی از آکواریوم که زیر نور مستقیم نور است بسیار روشن خواهد بود درحالی‌که بین مرکز و سایر قسمت‌های بستر آکواریوم تفاوت سطح روشنایی بسیاری وجود خواهد داشت. در صورت افزایش فاصله نیز تفاوت سطح روشنایی بین مرکز و سایر قسمت‌های سطح آکواریوم کاهش‌یافته و نور به‌طور یکنواخت‌تری در سطح بستر توزیع می‌شود.

سیستم روشنایی از نوع آویز جلوه‌ای باز به آکواریوم بخشیده و هرچه فاصله بین سیستم روشنایی و سطح آب بیشتر باشد، روشنایی یکنواخت‌تر می‌شود. در صورت استفاده از لامپ فلورسنت بهتر است سیستم نورپردازی خود را در فاصله 10 سانتی‌متری از سطح آکواریوم نصب نمایید.

آکواریوم‌های حرفه‌ای استاندارد که در آن‌ها غالباً گیاهان ساقه‌ای و رنگی با نیاز نوری زیاد در وسط آکواریوم کاشته می‌شوند می‌بایست، بین منبع نور تا سطح آکواریوم 30 سانتی‌متر فاصله پیش‌بینی شود تا شدت نور بیشتر در مرکز آکواریوم متمرکز باشد. سیستم نورپردازی در فاصله 40 سانتی‌متری از سطح آکواریوم برای آکواریوم‌هایی با سطح نگهداری متوسط مناسب بوده و در این آکواریوم‌ها شدت نور از مرکز کاسته شده و در سراسر آکواریوم پخش خواهد شد.

در آکواریوم‌هایی با سطح نگهداری ساده که گیاهان مقاومی مانند کریپتون‏‌ها و سرخس در آن‌ها کاشته می‌شود؛ سیستم نورپردازی می‌بایست در فاصله 50 سانتی‌متری آکواریوم نصب گردد. در این فاصله نور به‌صورت پراکنده و با شدت کمتری در تمام سطح بستر آکواریوم تابیده می‌شود.

استفاده از تایمر برای روشن و خاموش کردن آکواریوم گیاهی

گیاهان در طبیعت تمام فرایندهای فیزیولوژیکی خود از جمله فتوسنتز را  با شدت نور خورشید تنظیم می‌کنند. در محیط مصنوعی آکواریوم که فاقد نور خورشید است؛ طراحان آکواریوم  برای افزایش بهره وری و زیبایی موجودات زنده می بایست نور محیط طبیعی را در آکواریوم شبیه سازی نمایند تا گیاهان فتوسنتز و مراحل تکامل خود را به صورت طبیعی طی نمایند.

به همین منظور طراحان آکواریوم در آکواریوم‌های گیاهی، سیستم CO2 آکواریوم را به نحوی تنظیم می‌کنند تا دو ساعت قبل از روشن شدن لامپ‌های آکواریوم، شروع به کار نماید تا به‌مرور گاز دی‌اکسیدکربن در آب حل‌شده و مقدار CO2 محلول در آب به مقدار موردنیاز گیاهان برای فتوسنتز برسد. طراحان آکواریوم برای راحتی و خودکار نمودن زمان‌بندی روشن و خاموش شدن تجهیزات آکواریوم به‌ویژه سیستم نورپردازی و دی‌اکسیدکربن از تایمر استفاده می‌کنند.

یکی از دلایل اصلی استرس موجودات زنده آکواریوم به‌ویژه هنگام تاریکی، روشن شدن یک‌باره لامپ‌های آکواریوم بوده که طراحان حرفه‌ای آکواریوم در برای حل این مشکل از تایمر و دیمر استفاده می‌کنند. طراحان آکواریوم‌های حرفه‌ای پلنت بااتصال تجهیزات نورپردازی آکواریوم به تایمر و دیمر و تنظیم شدت نور، زمان روشن و خاموش شدن آن نور خورشید هنگام طلوع و غروب خورشید را شبیه‌سازی می‌نمایند تا از بروز استرس در موجودات زنده آکواریوم جلوگیری نمایند.

به‌عنوان‌مثال، می‌توانید زمان روشن و خاموش شدن سیستم دی‌اکسیدکربن آکواریوم از ساعت 4 صبح الی 18 تنظیم نموده و زمان روشن و خاموش شدن لامپ‌های آکواریوم را با دو ساعت تأخیر (6 صبح الی 20) نسبت به تجهیزات نورپردازی تنظیم نمایید. به‌وسیله دیمر شدت نور را طوری تنظیم نمایید تا در ساعت 6 با 2 درصد شروع به کارکرده و به‌مرور تا ساعت 8 صبح به 50 درصد برسد.

در ادامه شدت نور را به نحوی تنظیم کنید تا ساعت 12 ظهر به 70 درصد، در ساعت 16 به 50 درصد و تا ساعت 18 به سی درصد و درنهایت در ساعت 20 به‌طور کامل خاموش شود. در این روش، سیستم نورپردازی 11 ساعت با شدت‌های مختلف روشن بوده که در طی 8 ساعت شدت نور افزایش و پس‌ازآن شروع به کاهش می‌نماید.

درصورتی‌که هنگام روشن بودن لامپ‌های آکواریوم در حال کار هستید برای لذت بردن از زیبایی آکواریوم خود می‌توانید زمان روشن و خاموش شدن تجهیزات آکواریوم را به دو دوره حدود 3 الی 4 ساعته تقسیم نموده و در بین هر دوره چند ساعت لامپ آکواریوم را خاموش نمایید. اجرای این روش علاوه بر لذت بردن اعضای خانواده باعث افزایش غلظت دی‌اکسیدکربن و کاهش رشد جلبک‌ها خواهد شد.

جلوه‌ ویژه در نورپردازی آکواریوم

لامپ‌های ال‌‏ای‌‏دی آکواریوم به دلیل تنوع رنگی و ویژگی‌های خاصی که در نورپردازی دارند در آکواریوم‌های حرفه‌ای پلنت به‌منظور پیاده‌سازی جلوه‌های ویژه و خلق مناظر زیبا استفاده می‌شوند. شدت نور این لامپ‌ها بااتصال به دیمر قابل تنظیم بوده درحالی‌که این ویژگی در لامپ‌های دیگر بسیار محدودتر است.

در نورپردازی آکواریوم از لامپ‌های ال‌‏ای‌‏دی آبی برای شبیه‌سازی نور مهتاب و ایجاد حالت تاریک استفاده می‌شود؛ درحالی‌که LED‏های قرمز برای شبیه‌سازی سپیده‌دم و طلوع خورشید عالی عمل می‌کنند. استفاده از این لامپ‌های رنگی به طراح امکان پیاده‌سازی جلوه‌های نوری ویژه‌ مانند طلوع، غروب خورشید و همچنین شبیه‌سازی روشنایی آکواریوم در شب و روز را می‌دهد.

برخی از برندهای سازنده تجهیزات آکواریوم اقدام به ساخت تجهیزات نورپردازی خاصی نموده‌اند که علاوه بر امکان شبیه‌سازی نور خورشید، قابلیت رعدوبرق و حرکت ابرهای آسمان را نیز شبیه‌سازی می‌نماید.

آموزش ساخت سیستم نورپردازی آکواریوم دست‌ساز

ساده‌ترین سیستم نورپردازی آکواریوم، آکواریوم‌های آماده‌ای است که تجهیزات نورپردازی و لامپ آکواریوم آن‌ها بر روی درپوش ا نصب‌شده و یا محلی را بر روی آن‌ها برای نصب لامپ تعبیه‌شده است. تمامی اجزای تجهیزات این آکواریوم‌ها به‌خوبی مرتب و پنهان‌شده و راه‌اندازی آن‌ها مستلزم نصب لامپ بر روی محل موردنظر و اتصال به برق است.

تجهیزات نورپردازی حرفه‌ای آکواریوم گران بوده، به همین دلیل بسیاری به دلیل محدودیت در بودجه توان خرید آن را نداشته و سعی می‌کنند خود سیستم نورپردازی موردنیاز را بسازند. ما به کسانی که قصد ساخت تجهیزات نورپردازی را دارند توصیه می‌کنیم از نوآوری نترسیده و از خلاقیت خود استفاده کنند.

ساخت و نصب سیستم نورپردازی آکواریوم به شرایط آکواریوم و نیازهای نوری گیاهان و موجودات زنده آن وابسته است. قبل از نصب سیستم نورپردازی ابتدا بر اساس نیازهای نوری آکواریوم خود، تعداد لامپ و نوع موردنیاز آن را انتخاب نموده تا از بروز مشکلات بعدی پس از نصب پیشگیری نمایید.

همان‌طور که در بخش‌های قبلی همین مقاله به توضیح آن پرداختیم؛ سیستم نورپردازی آکواریوم به دو روش شامل نصب بر روی لبه آکواریوم و آویزان روی آکواریوم، نصب می‌شوند که انواع لامپ بر روی آن‌ها قابل‌نصب خواهند بود. برای ساخت تجهیزات نورپردازی آکواریوم ابتدا یک صفحه پلکسی یا پلاستیک فشرده را برداشته و به‌اندازه موردنظر برش دهید.

پایه‌های لامپ را به‌وسیله چسب سیلیکون بر روی آن صفحه چسبانده و به‌وسیله دریل صفحه را سوراخ‌کنید. سیم‌های لامپ‌ را از سوراخ صفحه خارج کرده سپس صفحه را بر روی لبه آکواریوم نصب نمایید.

در این روش فاصله لامپ آکواریوم تا سطح آب کمترین مقدار (بیشترین شدت نور) ممکن بوده که علاوه برافزایش دمای آب (تبادل حرارتی بین لامپ و آب)، امکان تماس آب با لامپ (به دلیل پرش آب به سمت بالا) را افزایش خواهد داد.

درصورتی‌که قصد دارید از تجهیزات نورپردازی به‌صورت آویزان استفاده نمایید چندتکه لوله را به‌صورت (L) به هم متصل کرده و انتهای آن را به میز آکواریوم پیچ نمایید سپس سر دیگر آن را با زنجیر یا سیم به صفحه لامپ آکواریوم پیچ نمایید. در این روش برای تنظیم فاصله قاب آکواریوم می‌توانید زنجیر متصل به قاب لامپ آکواریوم را کوتاه‌تر یا بلندتر کنید.

توصیه ما برای ساخت سیستم نورپردازی استفاده از لامپ‌های ال‌‏ای‌‏دی رنگی است تا در صورت لزوم بتوانید آن را به تایمر و دیمر متصل کرده و به‌وسیله آن‌ها مدت‌زمان و شدت نور را تنظیم نمایید.

نگهداری و تعویض لامپ‌ آکواریوم گیاهی

لامپ آکواریوم همانند هر وسیله دیگری دارای عمر مفید بوده که با توجه به شرایط نگهداری، نوسان برق و شرایط محیطی مقدار آن متغیر بوده و به‌مرور از کیفیت و بازدهی آن کاسته می‌شود. نیمه‌عمر لامپ آکواریوم تعداد روزهای استفاده از آن‌ها نبوده بلکه ساعت روشن بودن آن‌ها است برای مثال برخی سیستم نورپردازی خود را ده ساعت و برخی شش ساعت در شبانه‌روز روشن می‌کنند به همین دلیل لامپی که بیشتر روشن بوده نیمه‌عمر کمتری داشته و بایستی زودتر تعویض گردد.

عمر مفید لامپ‌های ال‌‏ای‌‏دی چهار الی شش سال، لامپ فلورسنت شش ماه الی یک سال و لامپ متال هالید دو سال بوده و پس‌ازآن باید تعویض گردند. به یاد داشته باشید تمام لامپ‌های آکواریوم گیاهی خود را هم‌زمان تعویض نکرده و آن‌ها را بافاصله یک الی دو ماه از یکدیگر تعویض نمایید.

قاعده و زمان دقیقی برای تعویض لامپ‌های آکواریوم نمی‌توان تعیین کرد به همین دلیل برای تشخیص زمان تعویض  باید به شکل فیزیکی لامپ و تغییر رنگ و شدت نور متصاعد شده از آن‌ دقت نمایید. درصورتی‌که شدت نور هر یک از آن‌ها که بیش از 50 درصد کاهش یافت و مقدار رنگ نور زرد و قرمز متصاعد شده افزایش (افزایش رشد جلبک‌ها و سیانوباکترها) یافت نیز باید آن‌ها را تعویض نمایید.

یکی از نکات مهم در استفاده بهینه از تجهیزات نورپردازی، نگهداری و نظافت دوره‌ای آن‌ها است. برای نظافت دوره‌ای تجهیزات نورپردازی، باید بر اساس دستورالعمل‌های شرکت سازنده و به‌صورت منظم اقدام نمایید تا علاوه بر افزایش عمر مفید، بازدهی آن‌ها نیز افزایش یابد.

برای سرویس و نظافت سیستم نورپردازی آکواریوم، ابتدا می‌بایست برق را قطع کرده و با یکپارچه نرم و خشک، لامپ‌ها و قطعات الکترونیکی را تمیز کنید. در هر بار نظافت دوره‌ای قطعات مختلف سیستم نورپردازی را آزمایش کرده و قطعات معیوب و خراب را تعویض نموده و مجدد آن را تنظیم نمایید. نظافت منظم اتصالات و عدسی‌های لامپ باعث افزایش بازدهی و کیفیت نور آن‌ها خواهد شد.

نکاتی که در نورپردازی آکواریوم به آن‌ها توجه نمود

1. با استفاده از دیمر، لامپ آکواریوم را به‌مرور و بر اساس نظمی مشخص روشن کنید و از روشن کردن یک‌دفعه آن‌ها خودداری کنید. روشن نمودن هم‌زمان همه لامپ‌ها با شدت نور بالا و به‌صورت ناگهانی باعث استرس موجودات زنده آکواریوم خواهد شد.
2. در صورت نبود دیمر برای کاهش شدت نور لامپ آکواریوم بسته به نوع و نحوه نصب آن می‌توانید فاصله لامپ تا سطح آکواریوم را افزایش داده یا تعدادی از لامپ‌ها را خاموش و یا جدا نمایید.
3. برای افزایش بازدهی سیستم نورپردازی آکواریوم خود توصیه می‌کنیم در کنار تجهیزات استاندارد از قاب مهتابی و رفلاکتور استفاده نمایید.
4. مدت‌زمان نورپردازی برای آکواریوم‌های گیاهی تازه کاشته شده 6 ساعت بوده و به‌مرور (حداقل پس از گذشت یک ماه) مدت‌زمان آن را افزایش دهید.
5. مدت‌زمان نوردهی به‌شدت نور وابسته بوده و درصورتی‌که با استفاده از دیمر نوردهی را به‌مرور افزایش می‌دهید؛ می‌توانید مدت‌زمان آن را افزایش داده و با آزمون خطا بهترین حالت را برای آکواریوم خود تنظیم نمایید.
6. در نورپردازی آکواریوم بارنگ‌های متنوع، نیازهای نوری گیاهان و موجودات زنده آکواریوم را در نظر گرفته. متناسب با سبک و موجودات زنده خود از نور با شدت و رنگ مناسب استفاده نمایید. برای مثال ماهی‌ آروانا به نور قرمز بسیار حساس بوده و ولی فلاورها آن را می‌پسندند.
7. افزایش دما در تجهیزات نورپردازی باعث کاهش عمر مفید لامپ‌های آکواریوم خواهد شد به همین دلیل از سیستم نورپردازی استفاده نمایید که مجهز به فن یا هت‏سینک برای کاهش دما باشد.
8. به‌صورت دوره‌ای تجهیزات نورپردازی و قطعات آن را آزمایش کرده و با دقت نظافت کنید.
9. مقدار دی‌اکسیدکربن و مواد مغذی را متناسب با میزان نور آکواریوم خودتنظیم نمایید تا از رشد جلبک‌ها و دیاتوم‌ها پیشگیری نمایید.
10. درصورتی‌که از لامپ داخل آکواریوم استفاده می‌کنید به قانون شکست نور توجه نموده و شدت نور را بااحتیاط افزایش دهید.
11. برای تغییر رنگ نور خروجی از لامپ‌های سفید می‌توانید از فیلترهای رنگی استفاده نمایید.

نتیجه‌گیری

سیستم نورپردازی در آکواریوم گیاهی همانند خورشید در محیط طبیعی برای موجودات زنده آکواریوم عمل کرده و به‌جای آن ایفای نقش می‌نماید. لامپ آکواریوم با تولید نور موردنیاز برای فتوسنتز گیاهان، علاوه بر تولید اکسیژن باعث حذف مواد مضر موجود در آب‌شده و شرایط زندگی را برای موجودات زنده آکواریوم دلپذیر و بهبود می‌دهد.

انتخاب نوع لامپ آکواریوم و برای نورپردازی آکواریوم‌های گیاهی از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا در این آکواریوم از انواع مختلفی از گیاهان و موجودات زنده استفاده می‌شود که نیازهای نوری متفاوتی با یکدیگر دارند. برخی از گونه‌های ماهی به‌ویژه کت فیش‌ها و ماهی‌های کف خوار، نور کمتر را به روشنایی ترجیح می‌دهند به همین دلیل بایستی متناسب با نیاز آن‌ها نورپردازی آکواریوم خود را تنظیم نمایید.

گیاهان آکواریوم نیازهای نوری متفاوتی داشته و بر اساس این نیازها به سه سطح نگهداری شامل آسان، متوسط و حرفه‌ای تقسیم‌ می‌شوند. به یاد داشته باشید با افزایش مقدار نور سیستم نورپردازی، نیاز گیاهان به دی‌اکسیدکربن و مواد مغذی افزایش خواهد یافت.

هر لامپی برای استفاده در آکواریوم‌های پلنت مناسب نبوده، به همین دلیل هنگام انتخاب لامپ آکواریوم باید به پارامترهای نور ازجمله شار نوری، شدت نور، دمای رنگ نور و وات مصرفی که بر روی بسته آن‌ها درج‌شده توجه نموده و متناسب با نیازهای نوری آکواریوم و بودجه خود لامپ مناسب را انتخاب کنید. با توجه به ویژگی‌های منحصربه‌فرد هر آکواریوم گیاهی، برای انتخاب بهترین سیستم نورپردازی به عوامل مختلفی ازجمله سبک طراحی، ابعاد و حجم آکواریوم، سطح نگهداری گیاهان آکواریوم، نوع لامپ، تعداد لامپ، مدت‌زمان روشنایی، استفاده از منعکس‌کننده و فاصله سیستم نورپردازی از سطح آب توجه نمایید.

برای افزایش بازدهی تجهیزات نورپردازی آکواریوم توصیه می‌کنیم به‌صورت دوره‌ای این تجهیزات را نظافت کرده و صحت عملکرد آن‌ها را آزمایش نمایید. در پایان به افراد مبتدی توصیه می‌کنیم در نگهداری آکواریوم از آزمون‌وخطا پرهیزکرده و با انتخاب درست و آگاهانه سیستم نورپردازی، محیطی زیبا و سالم را برای موجودات زنده آکواریوم خود فراهم نمایند.

با سپاس از اینکه سایت تنگیتو را برای مطالعه این مقاله انتخاب کردید