تاریخچه آکواریوم از باستان تاکنون

تاریخچه پروش ماهی و تاریخچه آکواریوم از دوران باستان با ماهی قرمز شروع‌شده و تاریخی چند هزارساله را پشت سر گذاشته است. این ماهی به‌عنوان قدیمی‌ترین ماهی خانگی یا زینتی به حوض‌خانه‌های مردم و آب‌نماهای عمومی راه‌یافته است و میهمان کوچک نوروزی سفره‌های هفت‌سین ایرانیان شده است. در این مقاله اشاره‌ای به تاریخ باستانی پرورش ماهی و سیر تحول ساخت آکواریوم خواهیم داشت.

تاریخچه آکواریوم و پرورش ماهی در شرق آسیا

قدمت پرورش ماهی قرمز در چین و ژاپن به بیش از 700 سال می‌رسد؛ برای نخستین بار ماهی کپور در کشورهای چین و ژاپن پرورش داده شده و تاریخچه آکواریوم و پرورش ماهی با غذای ساکنین شرق آسیا و ماهی کپور گره‌خورده است. زمانی که این مردم در بین ماهی‌های پرورشی خود در جستجوی ماهی برای مصرف خوراکی بودند به گونه‌هایی با رنگ متمایز و قرمز برخوردند و به‌مرورزمان با انتخاب گزینشی به نژادهای زیباتری دست یافتند.

در سال 1369 میلادی «هانگ وو» امپراتور چین کارخانه چینی‌سازی را تأسیس نمود تا ظروف چینی بزرگی مثل حوضچه‌هایی مخصوص نگهداری از ماهی قرمز در آن‏ تولید شود.

به‌مرورزمان با انتخاب گزینشی این ماهی‌ها، نژاد آن‌ها اصلاح‌شده و زیبایی و اندازه آن‏‌ها افزایش یافت. پس از مدتی، به خاطر زیبایی ظاهری، آن‏‌ها تبدیل به‌جانورانی تزیینی شدند و با توجه به ارزش اقتصادی آن‏‌ها، پرورش‌دهندگان سعی خود را بر اصلاح نژاد و بهتر شدن شکل ظاهری انواع «ماهی قرمز» متمرکز نمودند؛ هرچند که در چین و بسیاری از نقاط دنیا تا مدت‌ها، برخی به خوردن آن‏ علاقه نشان می‌دادند ولی رفته‌رفته پرورش آن‏‌ها برای خوراک منسوخ گردید.

برای نمونه در کتاب «مادة الحیاة» که توسط «نورالله» آشپز شاه‌عباس صفوی در سال ۱۰۰۳ هجری قمری نوشته‌شده و در آن‏ دستور پخت انواع غذا ارائه‌شده است از پخت نوعی بریان پلو شاهانه یا «بریان پلاو» با گوشت «ماهی سرخ» که از «شیروان» می‌آوردند، سخن گفته می‌شود. اطلاع دقیقی از زمان ورود نخستین ماهی‌های قرمز به ایران در دست نیست اما شکی نیست که اجداد ماهی‌های قرمز امروزی از چین به همه جای دنیا و ازجمله ایران واردشده است.

تاریخچه آکواریوم و نگارش اولین کتاب در خصوص ماهیان زینتی

تاریخچه آکواریوم با کتاب های آن شناخته می شود و اولین کتاب با موضوع ماهی ‏های تزیینی، توسط «چانگ‏چی‏ای‏تی‏سی» از کشور چین نوشته شد و پس از چانگ، «ساموئل پیپس» و همسرش «الیزابت» ، کتاب کامل‌تری راجع به پرورش ماهی های تزیینی نوشتند. پس از آن‏‌ها، پروفسور«تی‏ای‏براون» کتاب کاملی راجع به انواع ماهی های شناخته‌شده تزیینی آن‏ زمان نوشت. ماهی های آکواریومی جنوب شرق آسیا اولین ماهی های تزیینی مورداستفاده در کشورهای اروپایی بودند که در آن‏ بین آن‌ها ماهی های مانند فایترها و گلدفیش‌ها مطالبی نوشته‌شده بود.

تاریخچه آکواریوم و پرورش ماهی در روم باستان

تاریخچه آکواریوم در عصر امپراتوری روم به زمانی برمی گردد که مردم برای اولین بار ماهی به نام باربل را در کنار تخت مهمانان و درون آکواریوم‌هایی از سنگ مرمر نگهداری می کردند. پنجاه سال پس از میلاد با ساخت دیوارهای شیشه‌ای این امکان فراهم شد تا یکی از دیوارهای آکواریوم را از جنس شیشه ساخته شود؛ با ساخت دیواره‌های شیشه‌ای جذابیت استفاده ازآکواریوم به‌منظور بخشی از طراحی منازل افزایش یافت و درگذر زمان مردم محفظه‌هایی را شبیه آکواریوم‌های ماهی امروزی ساخته و در منازل خود از آن به عنوان بخشی از دکور استفاده کردند.

بنا به شواهد مستند موجود، نویسنده کتاب «پرنده، ماهی و حیوانات»؛ «لئونارد بالدنر» از دو گونه حیوان آبزی به نام‌های علمی «نیوت و میسگارنوس» نگهداری می‌کرده است.

تاریخچه آکواریوم با ورود ماهی به اروپا

ماهی در اروپا در اوایل قرن ۱۷ میلادی توسط کشتی پرتغالی‌ها به اروپا راه یافت و تاریخچه آکواریوم از همان زمان و در ادامه با انتقال این ماهی‌های زیبا به سایر کشورها ادامه یافته است. در آن‏ زمان این ماهی به‌عنوان هدیه‌ای گران‌بها و ارزشمند از سوی بزرگان و تجار به همتایان خود در دیگر کشورها پیشکش می‌شد.

در سال 1665 میلادی «ساموئل پیپس» (‏روزنامه‌نویس) نوشت که در لندن دسته‌ای از ماهی‌های کمیاب در یک ظرف شیشه‌ای پر آب نگهداری می‌شوند که آن‏‌ها برای همیشه در این ظرف زندگی خواهند کرد و واضح است که همه آن‏‌ها ماهی‌هایی وارداتی هستند، این ماهی‌ها، ماهی قرمز نبوده و بیشتر آن‏‌ها ماهی‌های بهشتی، بودند.

ماهی‌های بهشتی نوعی از ماهی زینتی است که در سوئیس و چین، یعنی جایی که شرکت “هند شرقی” تجارت می‌کرد، زندگی می‌کنند. در قرن هجدهم «براهام ترمبلی»(‏زیست‌شناس) مارماهی ها را در کانال هلند پیدا کرد و آن‌ها برای مطالعه در ظرف شیشه‌ای بزرگی نگهداری می‌کرد.

تاریخچه ساخت آکواریوم با ساخت اولین آکواریوم در سال 1665 میلادی توسط «پیپس» انگلیسی معنا پیدا کرد. اولین آکواریوم برای نمایش توسط «تی‏براون» ساخته شد و در لندن برای مشاهده عموم مردم راه‌اندازی گردید.

در تاریخچه آکواریوم، ساخت آکواریوم‌های شیشه‌ای تحولی در این صنعت به وجود آورد که در سال‌های 1830 میلادی برای دریانوردان بریتانیایی ساخته شد تا به وسیله آن بتوانند گیاهان را در طول سفرهای طولانی دریایی حفظ کنند. اما نگهداری ماهی در آکواریوم زمانی در بریتانیا به‌عنوان یک سرگرمی رواج پیدا کرد که آکواریوم‌های مزینی با اسکلت آهنی در نمایشگاه بزرگ انگلیس در سال ۱۸۵۱ میلادی به نمایش درآمدند.

در سال 1872 میلادی نخستین نمونه‌های ماهی قرمز توسط «برندیز دو پمپارد» به کشور فرانسه رسید و فرانسوی‌ها آن‏ را «ماهی طلایی چین» نامیدند و در سال ۱۸۸۳ میلادی شمار ۲۸ عدد ماهی فایتر زنده از انواع “دم چادری و تلسکوپی” به همت «مت» که پرورش‌دهنده ماهی بود به آلمان راه یافت و آلمانی‌ها برای اولین بار در اروپا تکثیر، پرورش و صادرات ماهی های آکواریومی را انجام‏ دادند.

پس‌ازاینکه ماهی فایتر یا ماهی جنگجوی  آسیایی در سال 1893 میلادی در فرانسه پرورش یافت، روش‌های تخم‌ریزی موفق به‌تدریج ترویج یافت. آلمانی‌ها نیز همانند انگلیسی‌ها علاقه وافری به پرورش ماهی نشان می‌دادند و باگذشت یک قرن هامبورگ به بندری برای ورود گونه‌های ناشناخته ماهی تبدیل شد.

همان‌طور که منازل مسکونی در سراسر دنیا پس از جنگ جهانی اول به برق مجهز شدند، آکواریوم‌ها نیز روزبه‌روز بین مردم رواج بیشتری یافت و با رواج آکواریوم بین مردم و لزوم ساخت تجهیزات آکواریوم باعث ساخت اولین پمپ هوا در سال 1908 شد. تاریخچه آکواریوم به‌وسیله جریان الکتریسیته و از بین رفتن وابستگی آکواریوم به نور طبیعی  و تهویه آن‏‌ توسط پمپ هوا وارد مرحله جدیدی شد.

از سال 1920 به دلیل رواج نگهداری از آکواریوم در بین مردم، فروشگاه‌هایی برای عرضه آکواریوم و تجهیزات آن در برخی نقاط شهرهای مهم تأسیس شد؛ در این فروشگاه‌ها برخی گونه‌های ماهی، گیاهان آبزی و غذای ماهی به فروش می‌رسید. غذاهای ماهی عرضه‌شده در این فروشگاه عمدتاً شامل مورچه خشک‌شده و موادی بود که آکواریوم داران از تالاب‌ها و مرداب‌ها جمع‌آوری می‌کردند.

پس از جنگ جهانی دوم پیشرفت صنعت هوانوردی و پست باعث انتقال ماهی‌های بومی به سایر نقاط دنیا شد. در آن زمان برای انتقال ماهی‌ها، آن ها را درون جعبه قرار داده و با هوای پرفشار پرکرده و درنهایت جعبه آن را مهروموم می‌کردند. از سال 1950 توجه مردم بیش‌ازپیش به صنعت آکواریوم جلب شده و به استفاده از تجهیزات آکواریوم مانند پمپ هوا و نگهداری ماهی‌های زنده‌زا روی آوردند.

در سال 1956 آقای «ویلیام ‏تی‏اینس» به بررسی برخی از انواع ماهی مانند دلقک و مولی‌ها پرداخته و نتایج آن را در کتابی منتشر کرد. در دهه 1960 هم‌زمان با رشد اقتصادی و صنعت آکواریوم در کشور آلمان یکی از تعمیرکاران وسایل خانگی به نام «نوربرت تونز» اقدام به تعمیر یکی از پمپ‌های ایهایم نموده و از آن برای ایجاد گردش آب در آکواریوم خود استفاده کرد.

«نوربرت تونز» با مشاهده عملکرد این پمپ و تأثیر آن برافزایش شادابی ماهی‌ها شروع به مکاتبه با شرکت ایهایم نمود ولی با پاسخ منفی این شرکت روبرو شد. وی با پاسخ منفی شرکت ایهام مأیوس نشده و با لوازم پلاستیکی موجود در کارگاه خود شروع به ساخت اولین پاورهد آکواریوم به نام «تروبل» نموده و اختراع خود را ثبت نمود. در سال 1963 شخص آلمانی دیگری از علاقه‌مندان آکواریوم با دقت به حباب‌های قهوه‌ای جمع شده در بخش فوقانی لوله فیلتر شنی، روشی برای جداسازی آن ابداع نمود که در ادامه «نوبرت تونز» و «اروین سندر» با تحقیق بر روی این ایده موفق به ساخت اولین اسکیمر پروتئینی با نام تجاری تونز و سندر شدند.

در تاریخچه آکواریوم یکی از مهم‌ترین موانع نگهداری از ماهی‌های آکواریوم تجهیزات گرمایشی در آکواریوم بود و بخاری‌های آکواریوم تا آن زمان در خارج آکواریوم قرارگرفته و تماس آن با آب بسیار خطرناک بود. آقای «یوگن جاگر» برای اولین بار موفق به ساخت بخاری آکواریوم شد که در داخل آکواریوم قرار می گرفت، این بخاری از یک ترموستات برای تنظیم دما، استوانه‌ای سیلیکاتی که یک سیم از جنس بور برای گرم کردن آن را پوشیده شده بود که درون شیشه‌ای برای محافظت از آب قرار می گرفت.

در طول اوایل قرن بیستم بسیاری از گونه‌های ماهی‌های رنگی کوچک از ماتایوس، برزیل، بانکوک، سیام، جاکارتا، شرق هندوی، کلکته، هند و دیگر بندرهای استوایی صید و صادر شدند. امروزه پرورش ماهی‌های آکواریومی به‌صورت تجاری در فلوریدای جنوبی، سنگاپور، هنگ کنگ و بانکوک متمرکزشده است و در هاوایی و سریلانکا هم به‌صورت صنعت کوچک رواج دارد.

در حال حاضر آکواریوم‏ های آب شیرین به‌عنوان معمول‌ترین نوع آکواریوم رواج دارد، اما آکواریوم‌های دریایی(‏آب‌شور) نیز محبوبیت زیادی یافته‌اند. روش‌های نگهداری شقایق‌های دریایی، بعضی از مرجان‌ها و خانواده خرچنگ‌ها از دهه 1980 میلادی روبه‌پیشرفت گذاشت و ساخت آبسنگ‌های دریایی کوچک را ممکن ساخت.

از اواسط دهه 1990 میلادی برنامه‌های جفت‌گیری ارگانیسم‌های دریایی در آکواریوم به‌صورت تجاری رشد چشمگیری داشت و فشارهای محیطی بر محل زندگی آبسنگ‌ها نیز به‌عنوان یک محرک این روند را تسریع بخشید.

با سپاس از اینکه سایت تنگیتو را برای مطالعه این مقاله انتخاب کردید