صاحبان آکواریوم با استفاده از تجهیزات مختلف آکواریوم سعی می‌کنند شرایط را برای زندگی موجودات زنده آن فراهم کنند که یکی از مهم‌ترین این تجهیزات دماسنج آکواریوم است. دماسنج یا ترمومتر به‌منظور اندازه‌گیری دما در حالت‌های مختلف مواد شامل مایع، گاز و جامد مورداستفاده قرار می‌گیرد.
دما یکی از مهم‌ترین عامل‌های تعیین‌کننده در ویژگی مواد بوده که باعث افزایش، کاهش حجم آن‌ها، تغییر ویژگی و حتی ترکیبات آن‌ها می‌شود. در صنایع مختلف برای اندازه‌گیری دما از دماسنج تخصصی آن صنعت استفاده می شود که یکی از این صنایع، حوزه آبزیان است که در آن از دماسنج آکواریوم برای اندازه‌گیری دمای آب استفاده می‌شود.
دماسنج یا ترمومتر توسط پزشک ایتالیایی سنکتوریوس ساخته که از دو بخش حس‌گر دما و نشانگر دما تشکیل‌شده بود و در قرن هفده و هجده میلادی استانداردسازی شد. اولین دماسنج جیوه‌ای در هلند توسط دانیل گابریل در قرن هجده میلادی اختراع گردید که از مقیاس فارنهایت برای اندازه‌گیری دما در آن استفاده‌شده و از یک لوله شیشه‌ای که دو طرف آن بسته و در قسمت پایین آن مخزنی پر از جیوه تعبیه‌شده است تشکیل می‌گردد.
حس‌گر دما برحسب نوع و کاربرد دماسنج از جیوه، الکل و سایر مواد و ترکیبات ساخته‌شده که با تغییر دما مقدار این مواد کاهش یا افزایش می‌یابد. نمایشگر دماسنج به‌وسیله مقیاس‌های سلسیوس، سانتی‌گراد و فارنهایت مدرج شده و از آن برای مشخص کردن میزان تغییرات دمایی صورت گرفته در حس‌گر دما استفاده می‌شود.
دماسنج آکواریوم
طی قرن‌های مختلف در طول شبانه‌روز با تغییر موقعیت و شدت نور خورشید دما در طبیعت در حال تغییر بوده و موجودات زنده نیز خود را با این شرایط وقف داده‌اند. دریاچه‌ها و رودخانه‌ها به‌عنوان محیط اصلی زندگی ماهی‌ها از این قاعده مستثنا نبوده و خود را با این تغییرات وفق داده و سازگار شده‌اند.
ماهی‌ها موجودات خونسردی هستند که با تغییر دمای محیط دمای بدن آن‌ها شروع به تغییر می‌کند. آب گرم باعث گرم شدن بدن ماهی و افزایش جریان خون شده و به همین دلیل ماهی‌های در آب گرم فعالیت بیشتری را از خود نشان داده و در دمای سردتر نیز از فعالیت آن‌ها کاسته می‌شود.
تغییرات دمایی در محیط بومی به‌کندی صورت گرفته لذا ماهی و سایر موجودات زنده آکواریوم خود را با این شرایط وفق داده‌اند به همین دلیل تغییر ناگهانی دما باعث ایجاد استرس و شوک در این موجودات شده که برحسب نوع ماهی و میزان تغییرات دما می‌تواند باعث بیماری و مرگ آن‌ها شود.
همانطور که در مقاله‌های قبلی توضیح دادیم هدف از ساخت آکواریوم شبیه‌سازی محیط طبیعی برای موجودات زنده آکواریوم بوده و از بخاری آکواریوم برای گرم نمودن آب آکواریوم و جلوگیری از کاهش دما استفاده می‌شود. تغییر دما در آکواریوم امری اجتناب‌ناپذیر بوده به همین دلیل وجود وسیله‌ای به نام دماسنج برای اندازه‌گیری دمای آب آکواریوم ضروری بوده تا از بیماری و مرگ موجودات زنده آکواریوم پیشگیری گردد.
دماسنج آکواریوم، وسیله‌ای است که بر مبنای واحدهای مختلف (سانتی‌گراد، سلسیوس و فارنهایت)، دمای آکواریوم را اندازه‌گیری کرده و در ساخت آن از تکنولوژی های مختلفی استفاده می‌شود. تنظیم نبودن دمای آب به دلیل خرابی دماسنج و تغییرات دمایی باعث استرس در موجودات زنده آکواریوم شده و یکی از دلایل عمده تلفات و بیماری در آکواریوم بوده به همین دلیل استفاده از دماسنج مناسب یکی از ضروری‌ترین تجهیزات موردنیاز آکواریوم است.
لازم به ذکر است بایستی دمای آب آکواریوم مرتباً کنترل و تنظیم شود و تغییرات دمایی آن را به یک درجه سانتی‌گراد در شبانه‌روز محدود کرد به همین دلیل در آکواریوم‌های قرنطینه در هنگام درمان ثابت نگه‌داشتن شرایط دمایی و حذف عوامل استرس‌زا مهم‌ترین و مؤثرترین کاری است که می‌توان انجام داد.
دمای مناسب آکواریوم برای ماهیان آکواریومی بسته به انواع ماهی بین 18 درجه تا 32 درجه سانتی‌گراد بوده ولی در هنگام درمان توصیه می‌شود دما را تا ۳۰ درجه سانتی‌گراد افزایش داده شود. برای اندازه‌گیری دمای آب آکواریوم از انواع دماسنج آکواریوم استفاده می‌شود ولی به به‌طورمعمول سه نوع دماسنج پرکاربرد عبارت‌اند از: 1- دماسنج‌های برچسبی یا نواری 2- دماسنج‌های جیوه‌ای و الکلی 3- دماسنج‌های دیجیتال
دماسنج جیوه‌ای و الکلی آکواریوم
دماسنج الکلی آکواریوم و دماسنج جیوه‌ای آکواریوم رایج‌ترین نوع دماسنج آکواریوم بوده و به دماسنج‌های شیشه‌ای معروف هستند که اساس کار آن‌ها بر اساس انبساط و انقباض مایعات داخل آن است. این دماسنج‌ها از شیشه‌ای بلند شفاف ساخته‌شده که معمولاً نیمی از شیشه آن مدرج شده است.
انتهای این لوله را از جیوه و یا الکل پر می‌کنند و بالای آن را می‌بندند که با حبس شدن جیوه و الکل در لوله، در اثر گرما و سرما مایع داخل لوله باعث منقبض و منبسط‌شده و مایع بالا و پایین می‌رود. با خواندن اعداد مدرج بر روی بدنه دماسنج می‌توانید دمای لحظه‌ای محیط خود را ببینید؛ این ترمومترهای الکلی و جیوه‌ای معمولاً با دقت‌های مختلفی ساخته‌شده و بدنه شیشه‌ای آن نسبت به ضربه آسیب‌پذیر بوده و به‌راحتی با افتادن بر زمین می‌شکند.
برای مدرج ساختن آن، ترمومترهای جیوه‌ای را در ظرف بخار آبی که در حال جوش است (کنار دریا) قرار می‌دهند، جیوه بر اساس خاصیت انبساط اجسام در مقابل حرارت در لوله بالا می‌رود و در نقطه‌ای که توقف می‌شود، آن نقطه را با عدد 100 علامت می‌گذارند. سپس مخزن جیوه را در خرده یخ در حال ذوب قرار می‌دهند و جیوه از لوله پائین می‌آید و در نقطه‌ای متوقف می‌شود که آن را، نقطه صفر که در حقیقت نقطه انجماد آب یا نقطه ذوب یخ است؛ آنگاه میان این دو رقم را با اعداد علامت‌گذاری نموده که هر قسمت را یک درجه نامند و این‌گونه ترمومترها که به صد درجه تقسیم‌شده‌اند ترمومتر سانتی‌گراد می‌نامند.
دماسنج‌های الکلی و جیوه‌ای برای آکواریوم‌هایی که ماهی‌های بزرگ و سریع دارند پیشنهاد نمی‌شود.
ساختار دماسنج‌های جیوه‌ای و الکلی آکواریوم
به‌طورمعمول یک ترمومتر یا دماسنج جیوه‌ای یا الکلی از سه قسمت لوله باریک، مخزن دماسنج و ماده حساس به دما تشکیل‌شده است.
لوله باریک: دیواره لوله باریک دماسنج را ضخیم می‌سازند و هوای آن را خالی می‌کنند.
مخزن دماسنج: برای اینکه مبادله گرما به‌راحتی انجام شود جداره مخزن دماسنج را نازک می‌سازند.
ماده حساس به دما: از مایعات مختلف مانند جیوه، الکل به‌عنوان ماده حساس به دما استفاده می‌گردد.
محدوده کاری دماسنج‌های شیشه‌ای
در دماسنج‌های جیوه‌ای دماهای کمتر از 35 درجه زیر صفر قابل‌اندازه‌گیری نیست زیرا جیوه در 39- درجه سانتی‌گراد منجمد می‌شود. الکل در 120- درجه سانتی‌گراد مایع بوده و در 78 درجه سانتی‌گراد بجوش می‌آید به همین دلیل در دماسنج از ترکیب الکل و جیوه باهم استفاده می‌شود.
طرز کار دماسنج شیشه‌ای آکواریوم
مایع داخل دماسنج جیوه‌ای آکواریوم پلنت براثر گرما منبسط و در اثر سرما منقبض‌شده و درون لوله شیشه‌ای بالا و پایین می‌رود. وقتی جیوه گرم می‌شود، به دلیل انبساط به فضای بیشتری نیاز داشته و در امتداد لوله شیشه‌ای به سمت بالا می‌رود و وقتی‌که سرد می‌شود، منقبض‌شده و نیاز به‌جای کمتری داشته و در امتداد لوله باریک به سمت مخزن دماسنج حرکت و جمع می‌شود. انبساط و انقباض جیوه یا الکل درون میله موئی تغییرات درجه حرارت را به ما نشان می‌دهد. هرچند که گرما باعث افزایش حجم جیوه می‌شود، ولی درجه این افزایش در همه حالات ثابت و معین است؛ به همین دلیل جیوه یکی از مناسب‌ترین ماده‌ها برای ساختن دماسنج است.
دماسنج برچسبی آکواریوم
دماسنج برچسبی آکواریوم یا دماسنج نواری آکواریوم به‌صورت برچسب ساخته‌شده و با جدا شدن لایه پشتی، در بالاترین نقطه آکواریوم بر روی جداره بیرونی شیشه آکواریوم نصب می‌شود. این دماسنج‌ها حاوی جوهر مایع بوده که به‌صورت لمسی تغییرات دما را حس کرده (طبق پدیده تشعشع انرژی) و با تغییر دمای آب، رنگ آن نیز تغییر کرده و دمای آب توسط اعداد و ارقامی رنگی مشخص می‌شود.
خواندن درجه ثبت‌شده بر روی دماسنج‌های چسبی آکواریوم بسیار آسان بوده و به همین دلیل در میان آکواریوم داران، بسیار پرطرفدار است. دماسنج‌های نواری آکواریوم چندان دقیق نبوده و برای اینکه از درستی کارکرد آن مطمئن شویم باید حتماً نتایج حاصله را با نتایج به‌دست‌آمده از یک دماسنج شیشه‌ای (جیوه‌ای یا الکلی) مطابقت دهیم.
عملکرد دماسنج نواری یا برچسبی آکواریوم
رنگ دماسنج نواری آکواریوم برحسب دمایی که از شیشه آکواریوم دریافت می‌کند تغییر رنگ می‌دهد برای مثال اگر دما 40 باشد خانه شماره چهل رنگ آبی تیره می‌شود و خانه‌های بالاتر و پایین‌تر قهوهای می‌شوند البته در دماسنج‌های مختلف رنگ‌های متفاوتی مورداستفاده قرار می‌گیرد ولی به روش کار همه آن‌ها بر همین اساس بوده و اعداد بالا و پایین رنگ یکسانی داشته و عدد میانی دارای رنگ متفاوتی است که نشان‌دهنده دمای اصلی آب آکواریوم هست.
این دماسنج‌ها به قسمت خارج آکواریوم نصب شده و جوهر حساس به دما تحت تأثیر دمای اتاق قرار می گیرد. توصیه می کنیم این برچسب‌ها را سالیانه تعویض نمایید.
مزایای استفاده از دماسنج برچسبی آکواریوم
از مزایای دماسنج نواری آکواریوم، می‌توان به قیمت ارزان، کاربرد آسان، نشکن بودن آن، بیرون بودن دماسنج از آکواریوم و سهولت در قرائت دمای آکواریوم اشاره کرد.
معایب استفاده از دماسنج برچسبی
دماسنج‌های نواری دقیق نبوده دمای شیشه آکواریوم را نشان می‌دهند و اگر به دلیلی از شیشه جدا شود مجدداً قابل‌استفاده نخواهد بود.
دماسنج دیجیتال آکواریوم
دماسنج‌های دیجیتال آکواریوم بهترین و حساس‌ترین نوع دماسنج آکواریوم بوده و تغییرات دما را تا 1/0 درجه نشان می‌دهند. دماسنج دیجیتال آکواریوم جزء دماسنج های حرفه‌ای آکواریوم محسوب شده و درصورتی‌که قصد دارید از دماسنج خود به‌طور دائم در آکواریوم استفاده کنید بهترین انتخاب محسوب می‌شود.
برای استفاده از دماسنج دیجیتال کافی است حس‌گر را درون آکواریوم خود قرار داده و چند ثانیه بعد صفحه دیجیتال دما را نشان می‌دهد.
مزایای استفاده از دماسنج دیجیتال آکواریوم
کار کردن دماسنج دیجیتال آکواریوم بسیار ساده بوده رقم روی صفحه‌نمایش آن درجه حرارت آب آکواریوم شما را نمایش می‌دهد و مانند سایر دماسنج‌های آکواریوم پلنت با مشکل خواندن رقم آن مواجه نیستید. این دماسنج‌ها فضای بسیار کمی را اشغال می‌کرده و هر بار پس از استفاده می‌توانید آن را جمع نموده و یا به‌طور ثابتی در گوشه‌ای مخفی نمایید.
از سایر مزایای دماسنج دیجیتال می‌توان به نشکن بودن آن، عمر طولانی، دقیق‌ترین بودن آن و قابل‌نصب بودن در مناطق مختلف آکواریوم اشاره نمود. در نمونه‌های پیشرفته‌تر می‌توان دمای مشخصی را معین نموده تا با رسیدن دمای آب به آن مقدار دماسنج شروع به پخش هشدار نماید.
معایب استفاده از دماسنج دیجیتال آکواریوم
دماسنج‌های دیجیتال در کنار مزایای بسیاری که دارند برای کار نیاز به منبع برق و باطری داشته، نسبت به سایر دماسنج‌ها گران‌تر بوده و در برخی از مدل‌ها نیز Lcd آن‌ها ضد آب نیست.
ساختار دماسنج دیجیتال آکواریوم
دماسنج دیجیتال آکواریوم از دو بخش مختلف تشکیل‌شده است:
حس‌گر: در داخل آب آکواریوم قرار و دمای آب را اندازه‌گیری می‌کند.
بدنه دماسنج: بدنه دماسنج دیجیتال در بیرون آکواریوم نصب‌شده و باطری دماسنج و صفحه‌نمایش بر روی بدنه دماسنج نصب می‌شود. دما توسط صفحه‌نمایش، نشان داده می‌شود=-65
نکاتی که باید در استفاده از دماسنج‌ها به آن توجه نمود:
- دماسنج را در محلی دورتر از بخاری نصب کنید تا با روشن شدن بخاری دماسنج به‌سرعت تحت تأثیر دمای آن قرار نگرفته و دمای میانگین را نمایش دهد.
- توصیه می‌کنیم در آکواریوم خود از دماسنج‌های دیجیتال آکواریوم با برندهای معتبر استفاده کنید.
- حساسیت و کارایی دماسنج آکواریوم خود را هرچند ماه یک‌بار توسط دماسنج دیگری آزمایش کنید.
با سپاس از اینکه سایت تنگیتو را برای مطالعه این مقاله انتخاب کردید