دی‌اکسیدکربن آکواریوم اصلی‌ترین عنصر مغذی ضروری برای رشد گیاهان آبزی آکواریوم بوده و از اهمیت ویژه در بین طراحان آکواریوم برخوردار است. گاز Co2 آکواریوم یکی از عناصر موجود در جو است که نسبت به سایر عناصر آن سنگین‌تر بوده و در لایه‌های پایینی جو قرار می‌گیرد.
دی‌اکسیدکربن جو زمین به‌عنوان سپر حرارتی عمل کرده و با افزایش میزان آن دمای زمین نیز افزایش خواهد یافت. Co2 نتیجه تنفس جانوران و گیاهان، سوختن مواد آلی، تخمیر مایعات و بسیاری از واکنش‌های شیمیایی در مجاورت اکسیژن است. دی‌اکسیدکربن با فرمول شیمیایی Co2 از ترکیب شیمیایی دو عنصر اکسیژن و یک عنصر کربن به وجود می‌آید.
دی‌اکسیدکربن گازی بی‌رنگ، بی‌بو، دارای خاصیت ملایم اسیدی است که 1.52 وزن جو زمین و 0.039 غلطت هوا را تشکیل می‌دهد. غلظت Co2 در آب‌های مختلف متفاوت بوده و در برخی از مناطق غلظت آن به سه برابر هوا می‌رسد. دی‌اکسیدکربن در آب ده هزار برابر کندتر از هوا حل‌شده؛ به همین دلیل توسط گیاهان خشکی در آب قابل‌جذب نیست.
جذب Co2 در آب نیازمند زمان بیشتری بوده نسبت به خشکی بوده و گیاهان آبزی با گذر زمان خود را با آن وفق داده‌اند. گیاهان آبزی به‌ویژه گیاهان آب شیرین طی فرآیند فتوسنتز با جذب نور و Co2 محلول در آب، اکسیژن و کربوهیدرات تولید کرده و از آن برای تولید انرژی موردنیاز خود استفاده می‌کنند.
با توجه به اهمیت دی‌اکسیدکربن برای آکواریوم در این مقاله برای علاقه‌مندان به آکواریوم و کسانی که به بهبود رشد و سلامت گیاهان آکواریومی علاقه‌مند هستند به بررسی و تشریح کامل Co2 برای آکواریوم گیاهی خواهیم پرداخت.
اهمیت دی‌اکسیدکربن در آکواریوم‌ها و تأثیر آن بر گیاهان و حیوانات آبزی
آکواریوم‌ها به‌عنوان یک محیط زیبا و آرامش‌بخش، نیاز به توجه و دقت بسیاری بوده که یکی از موارد مهم و اساسی که در طراحی و مراقبت از آکواریوم‌های پلنت به آن توجه نمود، میزان دی‌اکسیدکربن آکواریوم است.
دی‌اکسیدکربن برای آکواریوم گیاهی نقش بسیار مهمی در رشد گیاهان آبی داشته و در صورت کنترل و مدیریت مناسب آن می‌تواند باعث بهبود عملکرد آکواریوم بهبود رشد و سلامت حیوانات و گیاهان آبزی شود. گاز Co2 محلول در آب آکواریوم با پارامترهای شیمیایی آب رابطه مستقیم داشته و با کنترل آن می‌توان پارامترهای شیمیایی آب را کنترل کرد.
دی‌اکسیدکربن محلول در آب به‌عنوان منبع اصلی کربن، برای گیاهان آکواریوم ضروری است؛ زیرا گیاهان با جذب Co2 و نور در فرآیند فتوسنتز شروع به تولید کربوهیدرات و اکسیژن کرده و از آن‌ها برای تأمین انرژی موردنیاز خود استفاده می‌کنند. گیاهان برای شروع فتوسنتز به انرژی نور نیاز داشته و در صورت کمبود شدت نور فتوسنتز آغاز نشده و با افزایش میزان نور نیز میزان جذب Co2 توسط گیاهان آبزی افزایش و سرعت رشد آن‌ها و تولید اکسیژن افزایش می‌یابد.
اکسیژن تولیدشده توسط گیاهان به‌وسیله سایر موجودات زنده مصرف‌شده و دی‌اکسیدکربن تولید می‌شود. دی‌اکسیدکربن با حل شدن در آب به اسیدکربنیک، کربنات سمی، دی‌اکسیدکربن و بی‌کربنات غیر سمی تبدیل‌شده که باعث افزایش خاصیت اسیدی آب و کاهش سختی آب می‌شود.
در صورت کاهش خاصیت اسیدی و افزایش خاصیت بازی آب، بخش زیادی از Co2 به یون‌های غیر سمی بی‌کربنات و کربنات تبدیل‌شده و مسمومیت ناشی از دی‌اکسیدکربن را کاهش می‌دهد.
نقش دی‌اکسیدکربن در رشد گیاهان آبی
برگ گیاهان دارای رنگ‌دانه‌های سبزی به نام کلروفیل است که با استفاده از آن‌ها در فرآیند فتوسنتز، با جذب نور و دی‌اکسیدکربن محلول در آب کربوهیدرات و اکسیژن تولید می‌کند. گلوکز یکی از انواع کربوهیدرات بوده که توسط گیاهان به مواد آلی، نشاسته، پروتئین و سلولز تبدیل‌شده و پس‌ازآن طی واکنش‌های شیمیایی و جذب نیتروژن به پروتئین تبدیل می‌شود.
در طبیعت گاز Co2 در اثر تنفس موجودات زنده و تجزیه اجزا بدن آن‌ها تولید و به‌صورت محلول در آب درآمده و توسط گیاهان آبزی جذب می‌شود. در طول شب به دلیل نبود نور، فتوسنتز متوقف‌شده و گیاهان برای تأمین انرژی موردنیاز خود شروع به جذب اکسیژن و دفع دی‌اکسیدکربن می‌کنند.
دی‌اکسیدکربن در آکواریوم و اثرات آن‌یکی از عوامل مهم و مؤثر در رشد گیاهان بوده که وجود آن برای بهینه‌سازی عملکرد سیستم گیاهی ضروری است. کمبود Co2 علاوه بر ناپایداری شرایط آبی آکواریوم باعث کاهش رشد گیاهان و مرگ آن‌ها خواهد شد.
حفظ تعادل دی‌اکسیدکربن در آب، امری حیاتی است که نیازمند افزایش آگاهی و استفاده از تجهیزات مناسب است. برای تثبیت و استفاده پایدار از دی‌اکسیدکربن آکواریوم، توصیه می‌کنیم از دستگاه‌های دی‌اکسیدکربن حرفه‌ای استفاده نمایید.
اثرات کمبود دی‌اکسیدکربن روی گیاهان آبزی
گیاهان برای فتوسنتز و تأمین انرژی موردنیاز خود به دی‌اکسیدکربن وابسته بوده و کمبود آن باعث کاهش فتوسنتز درنتیجه کاهش انرژی، کاهش سرعت رشد و بیماری آن‌ها شده که با تداوم کمبود آن برگ گیاهان شروع به زرد شدن و ریزش خواهد کرد. هنگام خاموش بودن تجهیزات نورپردازی، گیاهان شروع به جذب اکسیژن و آزاد کردن Co2 در آب کرده و موجودات زنده آکواریوم با کمبود اکسیژن مواجه خواهند شد.
کمبود دی‌اکسیدکربن آکواریوم شرایط را برای رسوب کربنات کلسیم بر روی برگ گیاهان فراهم کرده و مانع رسیدن نور به گیاه درنتیجه کاهش فتوسنتز خواهد شد. یکی دیگر از اثرات کاهش Co2 افزایش نیترات و فسفات آب آکواریوم است که علاوه بر تغییر پارامترهای شیمیایی، شرایط را برای رشد جلبک‌ها فراهم کرده و پس از مدت کوتاهی باعث رشد انبوهی از جلبک‌ها شده که باعث بروز مشکلات متعددی دیگری برای آکواریوم خواهد شد.
استفاده از Co2 در آکواریوم باعث به وجود آمدن اسیدکربنیک شده که با کاهش Ph، آب آکواریوم را اسیدی کرده و مانع رسوب کربنات کلسیم و افزایش نیترات و فسفات آب آکواریوم می‌شود.
نشانه‌های زیاد بودن دی‌اکسیدکربن آکواریوم
یکی از مشکلات رایج صاحبان آکواریوم‌ها افزایش دی‌اکسیدکربن آکواریوم درنتیجه کاهش اکسیژن محلول در آب است که مخاطرات فراوانی برای موجودات زنده فراهم می‌کند. افزایش مقدار میزان Co2 آکواریوم با بروز علائم و نشانه‌های مختلفی همراه است که آگاهی از این نشانه‌ها می‌تواند باعث بهبود شرایط آکواریوم شده و از مرگ موجودات زنده آکواریوم پیشگیری نماید.
افزایش میزان دی‌اکسیدکربن آکواریوم به همراه استفاده از تجهیزات نورپردازی قوی، در کوتاه‌مدت باعث افزایش سرعت رشد گیاهان آبزی شده ولی در طولانی‌مدت باعث ضعیف ساقه و مرگ گیاهان خواهد شد. یکی دیگر از نشانه‌های افزایش Co2 آکواریوم پلنت، تشکیل حباب‌های سفیدرنگ بر روی سطح آب است.
کمبود اکسیژن و افزایش Co2 آکواریوم گیاهی باعث بروز مشکلات تنفسی و افزایش استرس موجودات زنده می‌شود که رنگ‌پریدگی، عدم تعادل، تنفس کوتاه و سریع ماهی‌ها از اولین نشانه‌های آن بوده و با رفتار غیرعادی، تغییر خلق‌وخو، شنا ماهی‌ها به پشت و پهلو ادامه خواهد یافت. موجودات زنده با کمبود دی‌اکسیدکربن به سطح آب آمده و سعی می‌کنند اکسیژن موردنیاز خود را از سطح تأمین کنند ولی پس از مدتی خسته شده و به سطوح پایینی آکواریوم رفته و خواهند مرد.
تأثیر دی‌اکسیدکربن بر ماهی‌ها و سایر حیوانات آبزی
مقدار Co2 آکواریوم پلنت با اکسیژن محلول در آب رابطه عکس داشته و افزایش هر یک از آن‌ها باعث کاهش دیگری خواهد شد. موجودات زنده با تنفس، اکسیژن موردنیاز سوخت‌وساز بدن خود را تأمین کرده و طی واکنش‌های شیمیایی انرژی موردنیاز خود را تأمین می‌کنند.
گاز دی‌اکسیدکربن آکواریوم گیاهی در خون موجودات زنده به‌صورت بی‌کربنات حل‌شده و در آب شش آن‌ها توسط آنزیم کربنیک تبدیل به دی‌اکسیدکربن می‌شود. افزایش دی‌اکسیدکربن و کاهش اکسیژن باعث اختلال در سوخت‌وساز بدن موجودات زنده آبزی و مانع جذب اکسیژن در مویرگ‌های آب‌شش ماهی‌ها و موجودات زنده آکواریوم می‌شود که به‌مرور باعث کاهش انرژی، رنگ‌پریدگی، خفگی شده و در صورت کاهش شدید باعث مرگ آنی خواهد شد.
افزایش Co2 آکواریوم گیاهی بیش از 30 میلی‌گرم در لیتر، برای موجودات زنده خطرناک بوده و باعث مرگ آن‌ها خواهد شد. یکی دیگر از مشکلات افزایش دی‌اکسیدکربن محلول در آب، تغییر پارامترهای شیمایی آب به‌ویژه خاصیت اسیدی آب است که تغییر شدید آن با افزایش مرگ‌ومیر موجودات آبزی همراه خواهد بود.
چگونگی تأثیر اضافه شدن دی‌اکسیدکربن بر سطح Ph آب آکواریوم
حفظ کیفیت آب مهم‌ترین نکته در نگهداری آکواریوم‌های گیاهی بوده که درگرو، تنظیم پارامترهای شیمیایی آب است. یکی از مهم‌ترین پارامترهای شیمیایی آب خاصیت اسیدی است که با Ph نشان داده می‌شود.
خاصیت اسیدی یا Ph به قدرت اسیدی یا قلیایی آب گفته می‌شود که در دمای 25 درجه بین عدد صفر الی چهارده قابل‌اندازه‌گیری بوده که با افزایش Ph، آب قلیایی‌تر شده و با کاهش آن خاصیت اسیدی افزایش خواهد یافت. به‌طورکلی مقدار خاصیت اسیدی با Ph رابطه معکوس داشته و با افزایش Ph، خاصیت اسیدی کم و خاصیت قلیایی افزایش می‌یابد.
دی‌اکسیدکربن موردنیاز گیاهان پس از حل شدن در آب آکواریوم تبدیل به اسیدکربنیک شده که باعث افزایش خاصیت اسیدی آب می‌شود. Ph استاندارد آب آکواریوم بین ۶٫۵ تا ۷٫۵ بوده که حفظ آن در تعادل شیمیایی آب و رشد سالم ماهی‌ها و گیاهان مؤثر بوده و تغییر آن باعث تغییر سایر پارامترهای شیمیایی آب و بروز مشکلات متعدد می‌شود.
« برای آشنایی با خاصیت اسیدی آب از شما دعوت می کنیم با مطالعه مقاله خاصیت اسیدی یا Ph آب آکواریوم با ما همراه باشید»
رابطه ظرفیت بافری با خاصیت اسیدی و دی‌اکسیدکربن
پارامترهای شیمیایی آب شامل خاصیت اسیدی، سختی آب و ظرفیت بافری آب مهم‌ترین عواملی هستند که در کیفیت آب تأثیر مستقیم داشته و کنترل آن‌ها باعث افزایش پایداری کیفیت آب آکواریوم خواهد شد. این پارامترها با یکدیگر در ارتباط بوده و افزایش یکی از آن‌ها بر روی دیگر تأثیر مستقیم داشته لذا با کنترل یکی از آن‌ها می‌توان سایر پارامترها را کنترل نمود.
سختی آب به مقدار نمک‌های معدنی محلول در آب شامل کلسیم، یون‌های منیزیم و بی‌کربنات‌ها (مانند کلرید، سولفات و غیره) گفته می‌شود. افزایش سختی آب به معنای افزایش نمک‌های معدنی موجود در آب بوده که باعث شوری آب و غیرقابل استفاده شدن آن خواهد شد.
افزایش میزان اسیدکربنیک باعث افزایش خاصیت اسیدی و کاهش ظرفیت بافری آب (توانایی آب در ثابت نگه‌داشتن Ph را ظرفیت بافری گویند) درنتیجه کاهش سختی آب می‌شود. خاصیت اسیدی با سختی آب رابطه معکوس داشته و کاهش خاصیت اسیدی (افزایش Ph) باعث افزایش سختی آب می‌شود.
با توجه به تأثیر دی‌اکسیدکربن در آکواریوم‌های گیاهی توصیه می‌کنیم در مقادیر کم هم که شده از Co2 در آکواریوم‌های گیاهی استفاده نموده تا علاوه بر تأمین دی‌اکسیدکربن گیاهان، از سختی آب آکواریوم کاسته شده و کیفیت آب افزایش یابد.
« برای آشنایی با خاصیت اسیدی آب از شما دعوت می کنیم با مطالعه مقاله سختی آب آکواریوم با ما همراه باشید»
دی‌اکسیدکربن در طول شبانه‌روز
گیاهان در طول روز طی فرآیند فتوسنتز با جذب نور و دی‌اکسیدکربن انرژی موردنیاز خود را تأمین کرده و باعث کاهش خاصیت اسیدی آب می‌شوند. در هنگام شب به دلیل نبود نور فرآیند فتوسنتز معکوس شده و گیاهان برای تأمین انرژی موردنیاز خود در تاریکی شروع به جذب اکسیژن و دفع Co2 کرده که باعث افزایش خاصیت اسیدی آب می‌شود.
خاصیت اسیدی آب با اسیدکربنیک آب آکواریوم رابطه مستقیم داشته و تغییر هر یک از آن‌ها بر روی پارامترهای شیمیایی آب تغییرات محسوسی خواهد گذاشت. با توجه به تغییر مقدار اسیدکربنیک و خاصیت اسیدی آب در طول شبانه‌روز، برای حفظ کیفیت آب آکواریوم بایستی مقدار دی‌اکسیدکربن محلول در آب در مقادیر مشخصی تنظیم شود.
تنظیم Co2 محلول در آب نیازمند استفاده از دستگاه دی‌اکسیدکربن آکواریوم گیاهی است که به‌صورت خودکار مقدار آن را در آکواریوم تنظیم می‌کند.
مقدار 20 تا 30 میلی‌گرم Co2 در هر لیتر آب آکواریوم مجاز بوده و افزایش آن برای موجودات زنده خطرناک است. توصیه می‌کنیم در صورت افزایش دی‌اکسیدکربن در طول شب با استفاده از پمپ هوا، میزان اکسیژن محلول در آب را با هوادهی افزایش دهید.
مزایای دی‌اکسیدکربن در آکواریوم گیاهی
- افزایش رنگ، زیبایی گیاهان و موجودات زنده آکواریوم به دلیل بهبود شرایط رشد
- بهبود کیفیت آب آکواریوم و کاهش آلودگی آن به دلیل ایجاد شرایط مناسب برای فعالیت باکتری‌های مفید
- پایداری پارامترهای شیمیایی آب به دلیل افزایش خاصیت اسیدی آب به دلیل تولید اسیدکربنیک
- افزایش تولید اکسیژن در آکواریوم و بهبود شرایط زندگی برای موجودات زنده و ماهی‌ها
- جلوگیری از رسوب کربنات کلسیم روی برگ گیاهان و تجهیزات آکواریوم
- کاهش دفعات تعویض آب آکواریوم به دلیل کاهش غلظت کلر، کلرامین و مواد سمی آب
- کنترل و کاهش رشد جلبک‌های آکواریوم
- افزایش سرعت رشد گیاهان آکواریوم
معایب دی‌اکسیدکربن در آکواریوم گیاهی
- کاهش اکسیژن و افزایش احتمال مرگ موجودات زنده آکواریوم
- تغییر پارامترهای شیمیایی در اثر افزایش خاصیت اسیدی
سطح بهینه دی‌اکسیدکربن برای گیاهان آکواریوم
گیاهان آکواریوم همانند هر موجود زنده‌ای برای تأمین نیازهای خود به مواد مغذی به‌ویژه Co2 نیاز داشته که به‌وسیله برگ و ریشه خود آن‌ها را از محیط پیرامون جذب کنند. برخلاف طبیعت، در آکواریوم‌های گیاهی وجود دی‌اکسیدکربن محدود بوده و جوابگوی نیازهای گیاهان نخواهد بود به همین دلیل بایستی به‌صورت مصنوعی با استفاده دستگاه Co2 آکواریوم، دی‌اکسیدکربن موردنیاز آکواریوم را تأمین نمود.
نیاز گیاهان آبزی به میزان دی‌اکسیدکربن در آکواریوم گیاهی با توجه به نوع و نژاد آن‌ها متفاوت بوده و به سه دسته شامل گیاهان با سطح نگهداری ساده، متوسط و حرفه‌ای تقسیم می‌شوند. گیاهان آبی خاص و آن‌هایی که دارای برگ‌های رنگی هستند عموماً جزء دسته سطح نگهداری حرفه‌ای محسوب شده و تزریق دی‌اکسیدکربن برای آن‌ها لازم و ضروری است.
گیاهان آبزی با سطح نگهداری ساده
گیاهان با سطح نگهداری ساده به 3 میلی‌گرم دی‌اکسیدکربن در لیتر نیاز داشته که این مقدار در آب آکواریوم موجود بوده و به تزریق Co2 نداشته و در صورت استفاده از دستگاه دی‌اکسیدکربن به رشد و زیبایی آن‌ها افزوده خواهد شد. این گیاهان نیاز نوری کمی داشته و 0.25 الی 0.5 وات (10 الی 20 لومن) نور در هر لیتر برای تأمین نیاز نوری آن‌ها کافی خواهد بود.
گیاهانی مانند Java fern، Java moss، Anubias، Vallisnerias، Sagittaria subulata یا Hygrophila polysperma جزء گیاهان با سطح نگهداری ساده محسوب می‌شوند که روشنایی ظهر به مدت 4 ساعت برای رشد آن‌ها کافی خواهد بود.
گیاهان آبزی با سطح نگهداری متوسط
میزان Co2 در آکواریوم گیاهی با سطح نگهداری متوسط 10 الی 15 میلی‌گرم بوده و نور موردنیاز گیاهان آن 0.5 الی 1 وات (20 الی 40 لومن) در هر لیتر است.
گیاهان آبزی با سطح نگهداری حرفه‌ای
گیاهان با سطح نگهداری حرفه‌ای به تزریق 15 الی 25 میلی‌گرم دی‌اکسیدکربن در لیتر نیاز داشته و نیاز نوری آن‌ها بیش از 1 وات (بیش از 40 لومن) در هر لیتر است.
لازم به ذکر است درصورتی‌که در آکواریوم خود از تجهیزات نورپردازی باقدرت بیشتر از 0.5 وات در هر لیتر استفاده می‌کنید بایستی از تزریق Co2 استفاده نموده و مقدار آن را برچسب سطح نگهداری گیاهان خودتنظیم نمایید. تزریق 30 میلی‌گرم Co2 در هر لیتر آب آکواریوم و بیش از آن باعث مرگ سایر موجودات زنده آکواریوم خواهد شد.
نحوه استفاده از جدول تزریق دی‌اکسیدکربن در آکواریوم گیاهی
برای تشخیص سطح نگهداری گیاهان آبزی می‌توانید از جدول زیر استفاده کنید؛ برای این کار ابتدا سختی آب را اندازه‌گیری نموده و سپس مقدار تزریق دی‌اکسیدکربن را به نحوی تنظیم کنید که Ph آب در رنج مشخص‌شده در جدول فوق ثابت بماند. برای مثال اگر سختی آب آکواریوم پلنت شما عدد 10 را نشان داد گیاهان شما در دسته سطح نگهداری متوسط (نارنجی) دسته‌بندی‌شده و میزان Co2 شما بایستی به نحوی تنظیم شود که Ph آب بین اعداد 7.5 الی 7.7 تثبیت گردد.
روش‌های کاهش دی‌اکسیدکربن در آکواریوم
یکی از مشکلات شایع در نگهداری آکواریوم افزایش سطح دی‌اکسیدکربن آکواریوم است. روش‌های متعددی برای کاهش Co2 آب آکواریوم وجود دارد که به‌طورکلی به دو روش طبیعی و مصنوعی تقسیم می‌شوند.
روش‌های طبیعی کاهش Co2 آکواریوم شامل استفاده از گیاهان آکواریومی و کاهش موجودات زنده آکواریوم و حجم آنان است. روش‌های مصنوعی نیز شامل هوادهی آکواریوم، استفاده از فیلترهای کربنی، افزایش ظرفیت بافری آب و کاهش دمای آب آکواریوم بوده که در ادامه به تشریح هر یک از این روش‌ها خواهیم پرداخت.
استفاده از گیاهان آکواریومی برای کاهش دی‌اکسیدکربن آکواریوم
برخی از گیاهان آبزی در گذشته برای تصفیه آب استفاده می‌شد؛ این گیاهان با جذب Co2، ترکیبات سمی و املاح آب مانند نیترات و فسفات حجم زیادی از اکسیژن تولید می‌کنند. در حال حاضر از این گیاهان در حوضچه‌ها و آکواریوم‌ها به‌عنوان منبع تولید اکسیژن استفاده می‌شود.
گیاهانی مانند الود، سوسن آبی، هیدریلا، کابومبا، والیسنریا و آزولا جز گیاهانی با رشد سریع محسوب می‌شوند که مواد سمی آب را جذب کرده و کیفیت آب را افزایش می‌دهند. این گیاهان در کنار فوایدی که دارند، در صورت رشد بیش‌ازحد و پخش شدن در آکواریوم می‌توانند مانع رشد سایر گیاهان شده و در هنگام شب با جذب اکسیژن آب باعث مرگ موجودات زنده آکواریوم شوند.
برخی از گیاهان آکواریوم در مقایسه با سایر گونه‌ها دی‌اکسیدکربن بیشتری از آب جذب کرده و از سرعت رشد بیشتری برخوردار هستند.
کاهش موجودات زنده آکواریوم و حجم غذا برای کاهش دی‌اکسیدکربن آکواریوم
موجودات زنده آکواریوم مهم‌ترین منبع طبیعی تولید دی‌اکسیدکربن آکواریوم محسوب می‌شوند. این موجودات از طریق تنفس، اکسیژن آب را جذب کرده و Co2 آزاد می‌کنند.
غذای موجودات زنده آکواریوم حاوی ترکیبات کربنی بوده که پس از مصرف و تجزیه به‌صورت دی‌اکسیدکربن به آب بازمی‌گردد. با توجه به نقش موجودات زنده در تولید Co2 آکواریوم، کاهش تعداد و حجم آن‌ها تا حد زیادی می‌تواند به کاهش دی‌اکسیدکربن آکواریوم کمک خواهد کرد.
استفاده از پمپ هوا برای هوادهی آکواریوم و کاهش دی‌اکسیدکربن آکواریوم
میزان دی‌اکسیدکربن و اکسیژن محلول در آب، رابطه معکوس داشته به همین دلیل با افزایش میزان اکسیژن آب، می‌توان تا حد زیادی مقدار Co2 آکواریوم را کاهش داد. با توجه به حلالیت بالای اکسیژن در آب نسبت به دی‌اکسیدکربن، می‌توان با استفاده از تجهیزات هواسازی شامل پمپ هوا و سنگ هوا مقدار اکسیژن آب را افزایش داده تا دی‌اکسیدکربن کاهش یابد.
« برای آشنایی با پمپ هوا از شما دعوت می کنیم با مطالعه مقاله پمپ هوای آکواریوم چیست؟ با ما همراه باشید»
استفاده از فیلترهای کربنی در فیلتراسیون برای کاهش دی‌اکسیدکربن آکواریوم
زغال اکتیو یا کربن فعال توانایی بسیار بالایی در جذب عناصر مختلف داشته؛ به همین دلیل یکی از مهم‌ترین مدیاهای تصفیه شیمیایی محسوب می‌شود که در بهبود کیفیت آب نقش مهمی ایفا می‌کند. استفاده از این مدیا در فیلتراسیون آکواریوم یکی از بهترین و سریع‌ترین روش‌ها برای کاهش و حذف مواد سمی و گازهای خطرناک از آب آکواریوم است.
کربن فعال دارای خلل و فرج بسیار ریزی است که در صورت قرارگیری در مسیر جریان آب، ذرات بزرگ‌تر از روزنه‌های خود را جذب کرده و مانع عبور آن‌ها خواهد شد. این مدیا هنگام تصفیه آب، مواد مغذی موردنیاز گیاهان را جذب کرده به همین دلیل برای جلوگیری از حذف Co2 و ترکیبات نیتروژن آب بایستی در مواقع ضروری و به شیوه‌ای صحیح و هوشمندانه از آن استفاده نمایید.
افزایش ظرفیت بافری آب برای کاهش دی‌اکسیدکربن آکواریوم
ظرفیت بافری آب یکی از پارامترهای شیمیایی آب است که همانند ضربه‌گیر، مانع افزایش خاصیت اسیدی و سختی آب می‌شود. بافرهای شیمیایی به‌عنوان از ابزارهای کنترل پارامترهای شیمیایی آب، می‌تواند باعث افزایش ظرفیت بافری آب و تثبیت سایر پارامترهای شیمیایی آب شود.
دی‌اکسیدکربن با حل شدن در آب به اسیدکربنیک تبدیل‌شده و به‌مرور با پر کردن ظرفیت بافری آب آکواریوم، میزان خاصیت اسیدی آب را افزایش می‌دهد. با توجه به رابطه اسیدکربنیک با ظرفیت بافری آب، می‌توان با استفاده از بافرهای شیمیایی، ظرفیت بافری آب را افزایش داده و مقدار Co2 آکواریوم را کاهش داد.
برای افزایش ظرفیت بافری می‌توان از سدیم بی‌کربنات به‌عنوان بافری ایمن در آکواریوم استفاده نمود. برای افزایش ظرفیت بافری از بافرهای مختلفی استفاده می‌شود که برخی از آن‌ها علاوه برافزایش غلظت فلزات سنگین، مقدار نیترات، فسفات و تشدید رشد جلبک‌ها، بسیار سمی بوده و برای موجودات زنده آکواریوم خطرناک هستند.
توصیه می‌کنیم در صورت استفاده از بافرهای شیمیایی، مقدار موردنیاز را به‌طور دقیق محاسبه نمایید.
تأثیر دمای آب بر سطح دی‌اکسیدکربن آب آکواریوم
دمای آب به‌عنوان از عوامل تأثیرگذار در میزان دی‌اکسیدکربن، می‌تواند برای کاهش Co2 آکواریوم مورداستفاده قرار گیرد. مقدار حلالیت دی‌اکسیدکربن در آب با افزایش دما کاهش‌یافته و با کاهش آن افزایش می‌یابد.
Co2 در دمای 22 تا 28 درجه سانتی‌گراد در آب آکواریوم پایدار بوده به همین دلیل با تنظیم دمای آکواریوم متناسب با نوع ماهی و گیاهان خود می‌توانید سطح Co2 در آکواریوم را تنظیم نمایید.
روش‌های تأمین CO2 آکواریوم و مزایا و معایب هرکدام
آکواریوم‌های پلنت با انبوهی از گیاهان آبزی نیازمند به منابع پایدار Co2 بوده تا با استفاده از آن انرژی موردنیاز خود را تأمین کنند. دی‌اکسیدکربن تولیدشده توسط موجودات زنده آکواریوم پاسخگوی نیاز گیاهان آبزی نبوده و در صورت کمبود نیز گیاهان به‌مرور از بین رفتن خواهند رفت.
دستگاه‌ها و روش‌های مختلفی برای تأمین و تولید Co2 برای آکواریوم‌های گیاهی طراحی‌شده است که هریک دارای محاسن و معایب خاصی بوده و هر طراحی با آگاهی از آن‌ها می‌تواند بهترین و کارآمدترین روش را در آکواریوم خود پیاده‌سازی نماید. به‌طورکلی شش روش مختلف برای تأمین دی‌اکسیدکربن آکواریوم وجود دارد که عبارت‌اند از سیستم دی‌اکسیدکربن پیوسته یا حرفه‌ای، ست‌های کپسول‌های پرفشار یک‌بارمصرف دی‌اکسیدکربن آکواریوم، ست اسپری یک‌بارمصرف دی‌اکسیدکربن آکواریوم، رآکتور تولید دی‌اکسیدکربن آکواریوم، محلول دی‌اکسیدکربن مایع و قرص دی‌اکسیدکربن آکواریوم که در ادامه به تشریح هر یک از آن‌ها خواهیم پرداخت.
سیستم دی‌اکسیدکربن پیوسته
سیستم دی‌اکسیدکربن پیوسته یا سیستم دی‌اکسیدکربن حرفه‌ای اصلی‌ترین و استانداردترین روش تأمین Co2 پایدار در آکواریوم‌های گیاهی است. تجهیزات Co2 آکواریوم در این روش شامل کپسول دی‌اکسیدکربن، رگلاتور، سوپاپ یک‌طرفه، حباب شمار و دفیوزر به داخل آکواریوم رفته و در آب آن حل می‌شود.
در سیستم Co2 پرفشار یا پیوسته هر وسیله‌ای برای انجام کاری خاص طراحی‌شده تا در بهترین حالت ممکن نیاز آکواریوم به دی‌اکسیدکربن را تأمین کنند. در این سیستم از کپسول پرفشار گاز دی‌اکسیدکربن به‌عنوان منبع Co2 استفاده‌شده و سر شیر آن به یک رگلاتور یا مانومتر متصل می‌شود.
پس از اتصال رگلاتور به کپسول دی‌اکسیدکربن آکواریوم، سر دیگر آن را به شلنگ متصل کرده و سر دیگر شلنگ نیز به سوپاپ یک‌طرفه متصل می‌شود تا مانع برگشت آب به تجهیزات شود؛ سپس سر دیگر شلنگ متصل به سوپاپ یک‌طرفه به حباب شمار متصل می‌شود تا با شمارش تعداد حباب‌های آن، میزان گاز خروجی کپسول محاسبه و فشار موردنیاز Co2 خروجی توسط رگلاتور تنظیم شود.
شلنگ پس از عبور از حباب شمار به دفیوزر که وظیفه پودر و حل کردن دی‌اکسیدکربن را بر عهده دارد رسیده و پس از پودر شدن در آب، آزاد می‌شود. مقدار دی‌اکسیدکربن خروجی از کپسول Co2 آکواریوم متناسب با سطح و نیاز گیاهان در هر ثانیه از یک حباب تا چند حباب برای هر لیتر در نظر گرفته می‌شود ولی معمولاً یک حباب انتخاب مناسبی محسوب می‌شود.
در دستگاه‌های Co2 حرفه‌ای یا دستگاه‌های فشرده دی‌اکسیدکربن بیشتر از تجهیزاتی مانند شیر برقی، کیت آزمایش دی‌اکسیدکربن نیز استفاده می‌شود ولی در اینجا به حداقل تجهیزات موردنیاز را شرح داده و توضیحات تکمیلی را در ادامه و در بخش مربوطه بیان خواهیم نمود.
تجهیزات دی‌اکسیدکربن پیوسته
تعداد تجهیزات و قطعات در سیستم Co2 پیوسته می‌تواند محدود به قطعات ضروری شده و یا متناسب به نیاز طراح آکواریوم به این قطعات افزوده شود. تجهیزات دی‌اکسیدکربن حرفه‌ای شامل کپسول Co2 آکواریوم، مانومتر یا رگلاتور، شیر تنظیم فشار، تایمر، شیر برقی سیستم، سوپاپ یک‌طرفه، جداکننده سیستم دی‌اکسیدکربن، حباب شمار، دفیوزر یا حل‌کننده گاز دی‌اکسیدکربن، نشانگر دی‌اکسیدکربن، پمپ هوا، رابط و شلنگ می‌شود.
با توجه تنوع بسیار زیاد تجهیزات دی‌اکسیدکربن و ویژگی‌های متفاوت برندهای مختلف تا حد توان به‌طور مختصر به تشریح قطعات مختلف خواهیم پرداخت.
کپسول دی‌اکسیدکربن آکواریوم
کپسول منبع و حاوی دی‌اکسیدکربن پرفشار بوده که Co2 دی‌اکسیدکربن موردنیاز آکواریوم‌های حرفه‌ای گیاهی را به‌صورت مداوم و پایدار تأمین می‌کند. این کپسول‌ها قابل شارژ بوده و در صورت خرید از برند معتبر سال‌ها پاسخگوی نیاز شما خواهند بود.
مانومتر Co2 آکواریوم یا رگلاتور
فشار گاز دی‌اکسیدکربن خروجی از کپسول بسیار زیاد بوده به همین دلیل بااتصال مانومتر به کپسول، برحسب نیاز کاربر فشار گاز Co2 خروجی را کاهش داده می‌شود. رگلاتور یا مانومتر دی‌اکسیدکربن آکواریوم در مدل‌های متنوع با کارایی متفاوت ساخته می‌شوند به همین دلیل صرفاً از رگلاتور Co2 آکواریوم استفاده نمایید.
شیر تنظیم فشار دی اکسید کربن آکواریوم
برخی از دستگاه‌های دی‌اکسیدکربن پیوسته پس از رگلاتور، شیر تنظیم فشار نصب می‌شود تا با استفاده از آن فشار گاز Co2 خروجی را با دقت بیشتری تنظیم نمود. استفاده از شیر تنظیم فشار بسته به نوع و برند مانومتر متفاوت بوده و در برخی از آن‌ها نیازی به استفاده از آن نخواهد بود.
تایمر Co2 آکواریوم
تایمر وسیله‌ای برای قطع و وصل کردن جریان برق در زمان‌های مشخص کاربرد داشته و در صورت اتصال تجهیزات برقی می‌توان برای خاموش و روشن شدن آن‌ها زمان‌بندی ایجاد کرد. در آکواریوم‌های حرفه‌ای از تایمر برای اتصال تجهیزات مختلفی مانند تجهیزات نورپردازی، شیر برقی دی‌اکسیدکربن، پمپ هوا و لامپ‌های UV استفاده می‌شود.
تایمرهای برقی در مدل‌های متنوع با تعداد خروجی متفاوت تولید و عرضه می‌شوند. برای بالا بردن عملکرد دستگاه پرفشار توصیه می‌کنیم زمان روشن و خاموش شدن شیر برقی را با استفاده از تایمر به نحوی تنظیم کنید که یک ساعت قبل از روشن و خاموش شدن تجهیزات برقی، جریان دی‌اکسیدکربن وصل گردد.
شیر برقی سیستم دی‌اکسیدکربن آکواریوم
عدم کنترل دقیق و منظم در تزریق دی‌اکسیدکربن یکی از مشکلات آکواریوم‌های گیاهی است که با استفاده از شیر برقی این مشکل مرتفع شده است. شیر برقی پس از رگلاتور قرارگرفته و بااتصال به تایمر، زمان دقیق قطع و وصل شدن Co2 را تنظیم کرده که علاوه بر عدم نیاز به حضور فیزیکی کاربر، باعث افزایش کارایی و صرفه‌جویی در هزینه نگهداری آکواریوم می‌شود.
سوپاپ یک‌طرفه
یکی از مشکلات رایج آکواریوم داران در هنگام قطعی برق، برگشت آب در شلنگ هوا، دی‌اکسیدکربن درنتیجه سوختن تجهیزات متصل به آن‌ها است. با قرارگیری سوپاپ یک‌طرفه پس از شیر برقی، هنگام قطعی برق این سوپاپ مانع برگشت آب به شیر برقی و سایر تجهیزات می‌شود.
جداکننده یا ترمینال
جداکننده یا ترمینال برای جدا کردن و گرفتن چند خروجی از شلنگ هوا یا دی‌اکسیدکربن برای چند آکواریوم طراحی‌شده است. درصورتی‌که قصد دارید از یک کپسول Co2 برای آکواریوم متفاوتی استفاده کنید؛ می‌توانید پس از سوپاپ یک‌طرفه یک جداکننده استفاده نموده و هزینه‌های خود را کاهش دهید.
توصیه می‌کنیم برای تنظیم دقیق دی‌اکسیدکربن در آکواریوم‌های مختلف، در هر آکواریوم از شیر برقی جداگانه و حباب شمار استفاده نمایید.
حباب شمار دی اکسید کربن آکواریوم
تنظیم دقیق دی‌اکسیدکربن حل‌شده در آکواریوم نیازمند محاسبه دقیق Co2 خروجی بوده که برای این منظور از حباب شمار استفاده می‌شود. حباب شمار پس از سوپاپ یک‌طرفه و جداکننده قرارگرفته و با شمارش تعداد حباب‌های داخل آن می‌توانید مقدار دی‌اکسیدکربن ورودی به آکواریوم را محاسبه نمایید.
دفیوزر یا حل‌کننده گاز دی‌اکسیدکربن آکواریوم
دی‌اکسیدکربن برای قابل‌جذب شدن توسط گیاهان آبزی بایستی در آب حل شود. دفیوزر Co2 آکواریوم در انتهای شلنگ نصب‌شده و بیش از نودوپنج درصد دی‌اکسیدکربن را به‌صورت پودر در آب آکواریوم حل می‌کند.
نشانگر دی‌اکسیدکربن آکواریوم
افزایش و کاهش مقدار دی‌اکسیدکربن می‌تواند باعث صدمات جبران‌ناپذیری به موجودات زنده آکواریوم شود. مقدار Co2 موردنیاز آکواریوم به عوامل مختلفی ازجمله شدت نور تجهیزات نورپردازی و مدت‌زمان روشن بودن آن‌ها، تنوع و تراکم گیاهان آبزی، پارامترهای شیمیایی آب و حجم موجودات زنده آکواریوم وابسته بوده و باوجود تجهیزات مختلف نمی‌توان میزان دی‌اکسیدکربن موردنیاز در آکواریوم گیاهی را محاسبه نمود؛ به همین دلیل گاهی مقدار آن از حد مجاز عبور خواهد کرد.
یکی از ابزارهای بسیار مفید برای آکواریوم‌های حرفه‌ای نشانگر Co2 آکواریوم است. تستر Co2 آکواریوم توسط محلولی که در مقابل دی‌اکسیدکربن تغییر رنگ می‌دهد پرشده و رنگ آن محدوده دی‌اکسیدکربن محلول در آب را نشان می‌دهد.
نشانگر دی‌اکسیدکربن طوری طراحی‌شده که لایه‌ای از هوا بین این محلول و آب آکواریوم تشکیل‌شده که مانع تماس مستقیم آن‌ها می‌شود. به‌مرورزمان (یک الی دو ساعت) لایه میانی محلول و آب آکواریوم با دی‌اکسیدکربن محلول در آب پرشده و باعث تغییر رنگ آن (معمولاً رنگ سبز ایده آل، زرد و آبی کم‌رنگ به معنای هشدار) می‌شود.
پمپ هوا
گیاهان در روشنایی طی فرایند فتوسنتز Co2 جذب کرده و اکسیژن پس می‌دهند ولی در هنگام تاریکی این فرآیند معکوس شده و اکسیژن جذب کرده و دی‌اکسیدکربن پس می‌دهند. کاهش اکسیژن و افزایش Co2 هنگام تاریکی یکی از مشکلاتی که در برخی از آکواریوم‌های حرفه‌ای به موجودات زنده آسیب وارد می‌کند.
اتصال پمپ هوا به تایمر و تنظیم مدت‌زمان روشن بودن آن متناسب با نیاز موجودات زنده آکواریوم می‌تواند به افزایش اکسیژن محلول در آب و حل کمبود دی‌اکسیدکربن کمک کند.
اتصال‌دهنده یا رابط
دستگاه‌های دی‌اکسیدکربن پیوسته دارای قطعات متعددی بوده که عدم اتصال درست آن‌ها باعث نشتی و کاهش کارایی آن‌ها می‌شود. شرکت‌های مختلف باهدف اتصال ایمن و مطمئن قطعات آکواریوم، انواع مختلفی از رابط و اتصال‌دهنده‌ها را تولید می‌کنند.
رابط‌ها در شکل و جنس‌های مختلفی طراحی می‌شود که برخی از آن‌ها در محل اتصال خود به شلنگ دارای رزوه، خار و مهره بوده که باعث افزایش استحکام، اتصال آن‌ها به شلنگ دی‌اکسیدکربن می‌شود.
شلنگ دی‌اکسیدکربن آکواریوم
شلنگ ساده‌ترین و کاربردی‌ترین وسیله برای اتصال تجهیزات و قطعات مختلف آکواریوم است که برای انتقال Co2 و اکسیژن به آکواریوم استفاده می‌شود. شلنگ‌ها در سایز و جنس‌های مختلف ساخته‌شده و همانند تونلی مبدأ و مقصر را به هم متصل می‌کنند.
محاسن سیستم دی‌اکسیدکربن پیوسته
- کاهش هزینه‌های استفاده از تجهیزات دی‌اکسیدکربن در طولانی‌مدت
- عدم نیاز به حضور فیزیکی و امکان کنترل دقیق تزریق دی‌اکسیدکربن با استفاده از شیر برقی
- استفاده مکرر و طولانی‌مدت از تجهیزات
- افزایش دقت و تزریق پایدار دی‌اکسیدکربن
معایب سیستم دی‌اکسیدکربن پیوسته
معایب سیستم دی‌اکسیدکربن حرفه‌ای نسبت به محاسن و معایب سایر روش‌های قابل‌چشم‌پوشی بوده و در صورت استفاده و نصب صحیح آن به حداقل خواهد رسید.
- افزایش احتمال نشت دی‌اکسیدکربن به دلیل اتصالات و قطعات زیاد
- هزینه‌ی بالای خرید تجهیزات اولیه و مصرف برق
- احتمال نشت دی‌اکسیدکربن در محیط
ست کپسول پرفشار یک‌بارمصرف دی‌اکسیدکربن آکواریوم
کپسول‌های پرفشار یک‌بارمصرف یا ست دی‌اکسیدکربن آکواریوم یکی از راه‌های محبوب و کارآمد برای تأمین Co2 آکواریوم‌های کمتر از 100 لیتر است. استفاده از ست دی‌اکسیدکربن آکواریوم بسیار ساده و مشابه سیستم دی‌اکسیدکربن پیوسته بوده که تنها تفاوت آن‌ها کوچک‌تر بودن ابعاد کپسول و تجهیزات کمتر آن است.
ست‌های کپسول پرفشار یک‌بارمصرف حاوی کپسول پرفشار، مانومتر، دفیوزر، ست کامل Co2 آکواریوم به همراه محلول و شلنگ آن است. برای استفاده از آن کافی است ابتدا مانومتر را به سر کپسول بسته و در جای خود کنید تا مانومتر با سوراخ کردن سر کپسول مسیر خروج گاز را باز کند؛ سپس سر شلنگ را به خروجی مانومتر متصل و سر دیگر آن را به حباب شمار و پس‌ازآن به دفیوزر وصل کنید.
مقدار Co2 در ست‌های کپسول پرفشار یک‌بارمصرف، توسط حباب شمار مورد ارزیابی قرارگرفته و فشار گاز خروجی به‌وسیله مانومتر تنظیم می‌شود.
محاسن استفاده از کپسول‌های پرفشار یک‌بارمصرف
- سهولت در راه‌اندازی و استفاده بدون نیاز به دانش فنی
- کوچک بودن کپسول و تجهیزات آن
- هزینه راه‌اندازی کم نسبت به دستگاه‌های Co2 حرفه‌ای
- عدم نیاز به خرید تجهیزات گران‌قیمت (تمام تجهیزات در یک پک ارائه می‌شود)
- مناسب برای افراد مبتدی علاقه‌مند به استفاده از Co2 در آکواریوم
- کاهش خطر نشت دی‌اکسیدکربن در محیط
معایب استفاده از کپسول‌های پرفشار یک‌بارمصرف
- دقت کمتر نسبت به سیستم دی‌اکسیدکربن پیوسته و احتمال افزایش میزان دی‌اکسیدکربن در آب آکواریوم
- افزایش هزینه نسبت به سیستم Co2 حرفه‌ای در طولانی‌مدت به دلیل استفاده از کپسول یک‌بارمصرف
- احتمال ایجاد نوسانات شدید در پارامترهای شیمیایی آب به دلیل ناپایداری مقدار دی‌اکسیدکربن موجود در کپسول
- نیاز به حضور فیزیکی و عدم امکان تنظیم خودکار تزریق دی‌اکسیدکربن در طول شبانه‌روز
- عدم کارایی در آکواریوم‌های بزرگ
- تولید زباله به دلیل وجود کپسول Co2 آکواریوم یکبار مصرف
ست اسپری یک‌بارمصرف دی‌اکسیدکربن آکواریوم
استفاده از ست‌های یک‌بارمصرف دی‌اکسیدکربن برای آکواریوم‌های کمتر از 60 لیتر مناسب بوده و عمومی‌ترین روش مورداستفاده توسط افراد مبتدی است. این ست‌ها برای راه‌اندازی نیازی به رگلاتور نداشته و جعبه آن حاوی یک عدد اسپری دی‌اکسیدکربن، مقداری شلنگ و یک مخزن استوانه شکل به‌عنوان دفیوزر است.
برای استفاده از این ست‌ها کافی است یکسر شلنگ را به خروجی اسپری وصل نموده و سر دیگر آن را به دفیوزر متصل نمایید سپس مخزن را داخل آکواریوم نصب نمایید. پس از روشن کردن تجهیزات نورپردازی آکواریوم Co2 را به‌اندازه‌ای که مخزن دفیوزر پر شود اسپری کرده و اجازه دهید باگذشت زمان دی‌اکسیدکربن در آب آکواریوم حل شود.
توصیه می‌کنیم برای به دست آوردن میزان صحیح تزریق دی‌اکسیدکربن در این ست‌ها، به‌مرور مقدار تزریق دی‌اکسیدکربن را در روزهای بعدی افزایش داده و این کار را تا حد مجاز تکرار نمایید. به یاد داشته باشید به نحوی مخزن دی‌اکسیدکربن را پرکنید که قبل از خاموش شدن تجهیزات نورپردازی مخزن دی‌اکسیدکربن استوانه‌ای شکل تخلیه شود.
محاسن استفاده از اسپری یک‌بارمصرف دی‌اکسیدکربن
- سهولت در راه‌اندازی و استفاده بدون نیاز به دانش فنی
- کوچک بودن کپسول و تجهیزات آن
- هزینه راه‌اندازی کم نسبت به سیستم دی‌اکسیدکربن حرفه‌ای
- عدم نیاز به خرید تجهیزات گران‌قیمت (تمام تجهیزات در یک پک ارائه می‌شود)
- مناسب برای افراد مبتدی علاقه‌مند به استفاده از Co2 در آکواریوم
- کاهش خطر نشت دی‌اکسیدکربن در محیط
معایب استفاده از اسپری یک‌بارمصرف دی‌اکسیدکربن
- دقت کمتر نسبت به سیستم دی‌اکسیدکربن پیوسته و احتمال افزایش میزان دی‌اکسیدکربن در آب آکواریوم
- افزایش هزینه نسبت به سیستم Co2 حرفه‌ای در طولانی‌مدت به دلیل استفاده از اسپری یک‌بارمصرف
- احتمال ایجاد نوسانات شدید در پارامترهای شیمیایی آب به دلیل ناپایداری مقدار دی‌اکسیدکربن موجود در کپسول
- نیاز به حضور فیزیکی و عدم امکان تنظیم خودکار تزریق دی‌اکسیدکربن در طول شبانه‌روز
- محدودیت مصرف به دلیل سپری شدن تاریخ انقضاء اسپری
- عدم کارایی در آکواریوم‌های بزرگ
- تولید زباله به دلیل وجود اسپری Co2 آکواریوم
رآکتور تولید دی‌اکسیدکربن آکواریوم
استفاده از رآکتور Co2 آکواریوم توسط افراد مبتدی که قصد کسب تجربه‌دارند بسیار شایع بوده و روشی ساده و ارزان برای تهیه Co2 برای آکواریوم تلقی می‌شود. در این روش از واکنش اسید و باز برای تولید Co2 آکواریوم استفاده‌شده و برحسب حجم مخزن برای آکواریوم با حجم‌های مختلف مورداستفاده قرا می‌گیرد.
در فروشگاه تجهیزات آکواریوم ست کامل رآکتور دی‌اکسیدکربن شامل مخزن، مواد لازم برای تولید Co2، شلنگ و سنگ هوا به‌صورت آماده عرضه می‌شود که مراحل راه‌اندازی آن توسط راهنما آموزش داده‌شده است. در صورت تمایل خودتان می‌توانید با استفاده از دو عدد بطری آب‌معدنی و مقداری جوش‌شیرین، آب و اسیدسیتریک دستگاه Co2 ساز آکواریوم خودتان را راه‌اندازی نمایید.
برای ساخت Co2 دست‌ساز آکواریوم می‌توانید از ترکیبات مختلفی به‌جای جوش‌شیرین، آب و اسیدسیتریک می‌توانید استفاده کنید. یکی از متداول‌ترین و ایمن‌ترین ترکیبات استفاده از جوش‌شیرین، مخمر و شکر است که بر پایه تخمیر عمل کرده و بانام دی‌اکسیدکربن تخمیری در بین طراحان آکواریوم پلنت شناخته می‌شود.
برای ساخت دی‌اکسیدکربن برای آکواریوم به روش تخمیری ابتدا 2 عدد بطری آب‌معدنی برداشته و درب آن‌ها را سوراخ کرده و شلنگی را از وسط آن‌ها عبور داده و محل اتصال آن‌ها را به‌خوبی آب‌بندی کنید؛ سپس شکر، جوش‌شیرین، مخمر و آب را داخل بطری ریخته و به‌خوبی تکان داده و به‌خوبی ترکیب کنید و چند دقیقه به آن‌ها استراحت داده تا شروع به واکنش و تولید دی‌اکسیدکربن کنند.
محاسن استفاده از دی‌اکسیدکربن تخمیری
- هزینه راه‌اندازی کم نسبت به سیستم دی‌اکسیدکربن حرفه‌ای
- عدم نیاز به خرید تجهیزات گران‌قیمت
- مناسب برای افراد مبتدی علاقه‌مند به استفاده از Co2 در آکواریوم
معایب استفاده از دی‌اکسیدکربن تخمیری
- نیاز به حضور فیزیکی و عدم امکان تنظیم خودکار تزریق دی‌اکسیدکربن در طول شبانه‌روز
- احتمال ایجاد نوسان شدید در پارامترهای شیمیایی آب آکواریوم به دلیل ناپایداری مقدار دی‌اکسیدکربن در حال تولید
- احتمال تولید گازهای مضری مانند سولفید هیدروژن که می‌تواند برای ماهی‌ها و گیاهان آکواریوم خطرناک باشد.
- هزینه زیاد خرید ترکیبات لازم برای تولید گاز دی‌اکسیدکربن در طولانی‌مدت
- دقت کمتر نسبت به سیستم دی‌اکسیدکربن پیوسته
- احتمال افزایش میزان Co2 در آکواریوم گیاهی
- احتمال تغییر رنگ آب
- نیاز به تجربه و آموزش
محلول دی‌اکسیدکربن مایع
هدف از طراحی Co2 مایع برای آکواریوم مبارزه با جلبک آکواریوم بوده ولی به دلیل تأثیر مثبت آن در رشد گیاهان آبزی در حال حاضر از آن به‌عنوان مکمل و منبع دی‌اکسیدکربن در آکواریوم‌های گیاهی استفاده می‌شود. استفاده از محلول دی‌اکسیدکربن مایع به‌عنوان منبع Co2 یک‌چهارم توان سیستم پیوسته را دارا بوده و بایستی به‌صورت روزانه استفاده شود.
محلول کربن اکسیسبرایتول (Brightwell Florin-Axis-Carbon) و یا اکسل شرکت سیچم (seachem Flourish Excel) دو نمونه از محلول‌های دی‌اکسیدکربن معتبر هستند که روش مصرف و مقدار لازم بر روی بطری آن‌ها درج‌شده است.
محاسن استفاده از محلول دی‌اکسیدکربن مایع
- سهولت استفاده و نگهداری بدون نیاز به دانش فنی
- کاهش خطر نشت دی‌اکسیدکربن در محیط
- افزایش سرعت و کارایی در تأمین دی‌اکسیدکربن موردنیاز گیاهان آبزی
- عدم نیاز به خرید تجهیزات گران‌قیمت
- مناسب برای افراد مبتدی علاقه‌مند به استفاده از تجهیزات دی‌اکسیدکربن
- هزینه راه‌اندازی کم نسبت به سیستم دی‌اکسیدکربن حرفه‌ای
معایب استفاده از محلول دی‌اکسیدکربن مایع
- افزایش هزینه نسبت به سیستم دی‌اکسیدکربن حرفه‌ای در طولانی‌مدت به دلیل استفاده از محلول یک‌بارمصرف
- نیاز به حضور فیزیکی و عدم امکان تنظیم خودکار تزریق دی‌اکسیدکربن در طول شبانه‌روز
- محدودیت مصرف به دلیل سپری شدن تاریخ انقضاء
- دقت کمتر نسبت به سیستم دی‌اکسیدکربن پیوسته و احتمال افزایش غلظت Co2 در آکواریوم
- احتمال افزایش میزان Co2 در آکواریوم گیاهی
قرص دی‌اکسیدکربن آکواریوم
استفاده از قرص دی‌اکسیدکربن برای آکواریوم یکی از روش‌های مرسوم برای تأمین Co2 موردنیاز آکواریوم گیاهی به‌ویژه آکواریوم‌های کوچک است. استفاده از قرص Co2 آکواریوم ارزان‌ترین، ساده‌ترین و بی‌کیفیت‌ترین روش برای تأمین دی‌اکسیدکربن آکواریوم تلقی شده و صرفاً به‌عنوان مکمل و یا در مواقع اضطراری استفاده از آن توصیه می‌شود.
تنوع قرص Co2 در آکواریوم بسیار بالا بوده و شرکت‌های مختلفی با ترکیبات متنوعی اقدام به تولید این قرص‌ها می‌کنند. نحوه استفاده از این قرص‌ها و مقدار استفاده از آن‌ها با توجه به برند و فرمول آن‌ها متفاوت بوده که توسط راهنمای درج‌شده بر روی بطری آن شرح داده‌شده است.
برای استفاده از قرص Co2 برای آکواریوم ابتدا حجم آکواریوم خود را برحسب لیتر محاسبه نموده (برای محاسبه حجم آکواریوم، طول را در عرض و ارتفاع برحسب سانتی‌متر ضرب کرده و تقسیم‌بر 1000 کنید) و بر اساس راهنمای مصرف که روی قوطی درج‌شده تعدادی قرص برداشته و در نواحی مختلف آکواریوم قرار دهید؛ به‌مرور قرص‌ها در آب حل‌شده و میزان دی‌اکسیدکربن افزایش خواهد یافت.
توصیه می‌کنیم درصورتی‌که در فیلتر خود از زغال فعال استفاده نمی‌کنید قرص دی‌اکسیدکربن را در فیلتر قرار دهید تا به‌صورت یکنواختی در کل آکواریوم پخش شود.
محاسن استفاده از قرص دی‌اکسیدکربن
- سهولت استفاده و نگهداری بدون نیاز به دانش فنی
- افزایش سرعت و کارایی در تأمین دی‌اکسیدکربن موردنیاز گیاهان آبزی
- کاهش خطر نشت دی‌اکسیدکربن در محیط
- عدم نیاز به خرید تجهیزات گران‌قیمت
- مناسب برای افراد مبتدی علاقه‌مند به استفاده از تجهیزات دی‌اکسیدکربن
معایب استفاده از دی‌اکسیدکربن
- افزایش هزینه نسبت به سیستم دی‌اکسیدکربن حرفه‌ای در طولانی‌مدت به دلیل استفاده از قرص‌های یک‌بارمصرف
- نیاز به حضور فیزیکی و عدم امکان تنظیم خودکار تزریق دی‌اکسیدکربن در طول شبانه‌روز
- نیاز به نگهداری در شرایط خشک و خنک
- تنظیم و کنترل دی‌اکسیدکربن، نیازمند تجربه و آموزش است
- دقت کمتر نسبت به سیستم دی‌اکسیدکربن پیوسته و احتمال افزایش میزان Co2 در آکواریوم گیاهی
- عملکرد پایین و عدم کارایی در آکواریوم‌های بزرگ
- تاریخ انقضای محدود قرص‌ها
نکاتی که در استفاده از دی‌اکسیدکربن در آکواریوم باید مدنظر قرار داد
- تزریق Co2 را در طول شب قطع کنید زیرا گیاهان در تاریکی از خود دی‌اکسیدکربن آزادکرده و تزریق Co2 احتمال مرگ موجودات زنده را افزایش خواهد داد.
- برای تخلیه کامل شلنگ و تجهیزات دی‌اکسیدکربن آکواریوم خود، روشن و خاموش شدن سیستم Co2 را یک ساعت قبل از روشن و خاموش شدن تجهیزات نورپردازی تنظیم کنید.
- برای افزایش اکسیژن آب و کارایی آکواریوم خود همواره یک پمپ هوا آماده‌به‌کار داشته باشید تا در صورت کمبود اکسیژن در طول تاریکی از آن استفاده کنید.
- در آکواریوم‌های پلنت تازه راه‌اندازی شده برای جلوگیری از رشد جلبک‌ها و رشد بهتر گیاهان توصیه می‌کنیم در دو ماه اول راه‌اندازی، تجهیزات نورپردازی خود را 6 ساعت و پس‌ازآن 8 ساعت روشن کرده و از روشن نگه‌داشتن آن بیش از 8 ساعت اجتناب نمایید.
- تا حد توان دفیوزر را در پایین‌ترین مکان ممکن و در مسیر جریان آب نصب کنید تا دی‌اکسیدکربن به‌طور یکنواخت در تمامی آکواریوم پخش شود.
- نشانگر دی‌اکسیدکربن را در محلی دورتر از دفیوزر نصب کنید تا میانگین Co2 محلول در آب را نمایش دهد.
- مقدار Co2 آکواریوم خود را برحسب نیاز گیاهان تنظیم نموده و در صورت وجود تجهیزات قوی (بیشتر از نیم وات بر لیتر) در آکواریوم خود مقدار دی‌اکسیدکربن را افزایش دهید.
نتیجه‌گیری
دی‌اکسیدکربن یکی از عوامل تأثیرگذار در پارامترهای شیمیایی آب آکواریوم است که رشد جلبک‌ها را در آکواریوم کنترل نموده و گیاهان از آن به‌عنوان ضروری‌ترین درشت مغذی موردنیاز خود از آن برای تأمین انرژی استفاده می‌کنند. کمبود دی‌اکسیدکربن علاوه بر اختلال در فتوسنتز گیاهان، باعث تغییر پارامترهای شیمیایی آب، رسوب کربنات کلسیم، افزایش نیترات و فسفات آب و رشد جلبک‌ها شده و زمینه را برای مرگ موجودات زنده آکواریوم شما فراهم خواهد کرد.
افزایش بیش‌ازحد Co2 علاوه بر مرگ گیاهان باعث افزایش سرعت رشد باعث ضعف ساقه‌ها و مرگ آن‌ها خواهد شد. با توجه معایب و محاسن شرح داده‌شده، استفاده از سیستم دی‌اکسیدکربن پیوسته به‌عنوان بهترین روش برای تزریق Co2 باعث بهبود عملکرد آکواریوم پلنت شما خواهد شد.
با سپاس از اینکه سایت تنگیتو را برای مطالعه این مقاله انتخاب کردید