آب مانند هر ترکیب دیگری دارای ویژگی و ترکیبات مختلفی است این ویژگی‌ها برگرفته از خواص شیمیایی آن بوده که به شیمی آب معروف است. شیمی آب یکی از مباحث تخصصی در حوزه آبزیان بوده و از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است که متأسفانه به آن کم‌توجهی شده است.
آب یک ترکیب معدنی است که فاقد رنگ، بو، مزه، کالری و مواد عالی بوده و ماده اصلی تشکیل‌دهنده همه ترکیبات مایع در موجودات زنده است. آب حلالی قوی برای مواد معدنی و مواد آلی است و وجود آن برای ادامه حیات ضروری است. منابع آبی در زمین به سه دسته تقسیم می‌شوند که عبارت‌اند از: آب‌های سطحی، آب‌های زیرزمینی و آب‌های جاری.
آب‌های سطحی زمین: این آب‌ها شامل اقیانوس‌ها، دریاها، یخچال‌های طبیعی، دریاچه‌ها و رودخانه‌ها هستند که درمجموع 99 درصد حجم آب زمین را تشکیل می‌دهند و از این مقدار صرفاً حدود دو صدم درصد آن به‌صورت آب شیرین در رودخانه‌ها و دریاچه‌ها جاری است.
آب‌های زیرزمینی: آب های زیرزمینی شامل آب چاه، چشمه و قنات بوده که درمجموع نه دهم درصد حجم کل آب زمین را تشکیل داده که حجم زیادی از آن برای انسان غیرقابل‌دسترس است.
آب‌های جوی: این آب‌ها شامل باران و برف که درمجموع یک هزارم درصد حجم کل آب زمین را تشکیل داده و به‌صورت نامتوازن در سطح کره زمین می‌بارد.
آب‌های سطح زمین تبخیر شده و مجدداً به‌صورت آب خالص به سطح زمین باز می‌گردد به فرآیند تکرار تبخیر آب و بازگشت مجدد آن به زمین چرخه آب می‌گویند.
در چرخه آب با ریزش باران، آب خالص با عناصر موجود در جو زمین ترکیب‌شده و بر روی زمین جاری می‌گردد و پس از جاری شدن بر روی زمین مقداری از املاح و مواد معدنی را در مسیر خود شسته و در خود حل می‌کند؛ آب‌های زیرزمینی هم در زیرزمین سنگ‌های آهکی و سایر مواد عالی را درمسیر خود حل کرده به همین دلیل است که آب‌های موجود در طبیعت ناخالص بوده و حاوی املاح مدنی شامل نمک‌ها، بافرها و برخی نوتریشن ها (ریزمغذی‌ها و درشت مغذی‌ها) است.
شیمی آب چیست؟
جو و زمین هر منطقه دارای املاح معدنی مختلف بوده و با وجود چرخه آب، این املاح در میزان متفاوتی در آب هر منطقه حل می‌شود. املاح موجود در آب را با پارامترهایی که به پارامترهای شیمی آب معروف است دسته بندی می کنند.
موجودات زنده و جانداران طی میلیون‌ها سال خود را با شرایط آبی و شیمی آب همان منطقه وفق داده‌اند؛ همین تفاوت آب و هوایی موجود در هر منطقه باعث به وجود آمدن موجودات متنوع با نیازمندی‌های متفاوتی شده است. بسیاری از موجودات ازجمله گیاهان و ماهی با شرایط اقلیمی زیستگاه خود تکامل‌یافته و در سایر زیستگاه ها نمی‌توانند زنده بمانند و به همین دلیل ضرورت انتخاب ماهی‌های همگن که نیازمندی‌های یکسانی دارند بیش از بیش حائز اهمیت هست؛ ما به کسانی که قصد راه‌اندازی آکواریوم دارند توصیه می‌کنیم قبل از هر اقدامی ابتدا نسبت به نیازمندی‌های ماهی‌ها و گیاه‌های آبزی که قصد نگهداری آن را دارند اطلاعات کافی کسب نمایند.
بسیاری از افراد مبتدی بدون اطلاع از خواص شیمی آب منطقه خود مانند سختی آب، شوری آب و سایر پارامترهای شیمی آب اقدام به خرید موجودات آبزی نموده و متحمل تلفات و هزینه سنگینی می‌شوند. در مقابل بسیاری از افرادی حرفه‌ای با تکیه به دانسته‌های خود در زمینه خواص شیمیایی آب می‌توانند ویژگی آب را متناسب با نیاز موجودات خود تغییر دهند و برخی از گونه‌های خاص آبزی را به‌راحتی نگهداری و پرورش دهند. برای نگهداری گیاهان آبزی باید شرایط آبی موردنیاز آن‌ها را تأمین کنید و این بدون اطلاع از پارامترهای شیمی آب و آزمایش آن امکان‌پذیر نیست.
آب دارای 5 پارامتر مهم شامل خاصیت اسیدی آب (PH)، ظرفیت بافری آب (Buffering Capacity)، سختی آب (General Hardness)، شوری آب (Salinity) و نوتریشن ها و عناصر کمیاب هست و مقدار ایده آل و قابل‌تحمل هر یک از این پارامترها برای موجودات مختلف متفاوت و قابل اندازیگیری است.
پارامترهای شیمی آب
شیمی آب پنج پارامتر قابل‌اندازه‌گیری برای مشخص کردن مواد شیمیایی محلول در خود دارد که عبارت‌اند از:
خاصیت اسیدی (PH): مقدار Ph بیانگر مقدار اسیدی یا بازی بودن آب بوده و درصورتی‌که مقدار آن صفر باشد آب خنثی بوده و هرچه مقدار آن کمتر از هفت باشد آب‌اسیدی‌تر و بیشتر از هفت قلیایی‌تر هست.
ظرفیت بافری (KH): به توانایی آب در ثابت نگه‌داشتن خاصیت اسیدی خود در مقابل افزودن اسید، ظرفیت بافری گویند. به بیانی ساده‌تر توانایی آب در خنثی نمودن مقدار اسید اضافه‌شده در آب بدون افزایش خاصیت اسیدی را ظرفیت بافری گویند.
سختی کلی آب (GH): به غلظت منیزیم و کلسیم حل‌شده در آب سختی آب گویند و هرچه میزان آن بالاتر باشد آب سخت‌تر و هرچه کمتر باشد نرم است. میزان سختی مورد نیاز آب برای ماهی ها و موجودات زنده آکواریوم متفاوت هست.
شوری (Salinity): شوری آب بیانگر کل عناصر حل‌شده در آب است که از مجموع ظرفیت بافری، سختی آب با سایر عناصر مانند سدیم به دست می‌آید.
نوتریشن ها و عناصر کمیاب: به‌جز پارامترهای بالا نوتریشن ها و عناصر کمیاب در مقادیر بسیار اندک در آب‌ها یافت می‌شود که برحسب نیاز موجودات زنده آکواریوم کاهش و افزایش آن‌ها می‌تواند با بروز برخی علائم و نشانه‌ها همراه باشد. در کل نوتریشن ها و عناصر کمیاب به دو دسته تقسیم می‌شوند که عبارت‌اند از درشت مغذی‌ها شامل کربن (C)، هیدروژن (H)، اکسیژن (O)، نیتروژن (N)، فسفر (P)، پتاسیم (K)، منیزیم(Mg)، گوگرد (S)، کلسیم(Ca) و ریزمغذی‌ها شامل آهن (Fe)، کلر (Cl)، بور (B)، مس (Cu)، روی (Zn)، مولبیدن (Mo)، منگنز (Mg)، گوگرد (S) و ویتامین‌ها
آزمایش آب آکواریوم
نگهداری حیوانات خانگی بدون دانستن نیازمندی‌های غذایی و جسمی آن‌ها امکان‌پذیر نبوده و همواره با توجه به شرایط محیطی آن‌ها می‌بایست به‌صورت دوره‌ای سلامت جسمی و رژیم غذایی آن‌ها را آزمایش کرد. آب اصلی ترین بخش محیط زندگی موجودات آبزی بوده و پارامترهای شیمی آب مهم‌ترین عامل در شرایط نگهداری این موجودات است.
پارامترهای شیمی آب نقش مهمی در سلامت ماهی و گیاهان داشته و برای اطمینان از سلامت این موجودات می‌بایست پارامترهای شیمیایی و فیزیکی آب به‌صورت دوره‌های روزانه، هفتگی و ماهانه بسته به شرایط هر آکواریوم اندازه‌گیری و آزمایش شود. ثبت تغییرات پارامترهای شیمی آب امکان بررسی وضعیت سلامت موجودات آبزی آکواریوم را فراهم نموده و موفقیت صاحبان آن را برای تثبیت این پارامترها افزایش می‌دهد.
نوسان و عدم تثبیت پارامترهای شیمی آب در موجودات آبزی باعث بیماری، رشد جلبک و انواع انگل‌ها در آکواریوم شده و شرایط را برای رشد ماهی‌ها و گیاهان آکواریوم دشوار می‌کند.
برای نگهداری و پرورش گیاه‌های آبزی مهم‌ترین پارامترها میزان نیترات، فسفات، پتاسیم و آهن موجود در آب است و میزان کلسیم و منیزیم و همچنین سختی کربنات و سختی کل نیز در رشد گیاهان مؤثر بوده و برای ماهی‌ها حیاتی است. برای پرورش میگو و پرورش ماهی، افزایش بیش‌ازحد میزان نیترات باعث بیماری و مرگ آن‌ها می‌شود.
در جدول زیر پارامترهای قابل‌قبول شیمی آب برای انواع آکواریوم‌های آب شیرین، لب‌شور و برکه‌ها قرار داده شده است. در حقیقت پارامترهای مشخص‌شده در این جدول برای شما مشخص می‌کند که در هر نوعی از آکواریومی چه پارامترهایی را تحت نظارت و کنترل داشته باشید.
توجه داشته باشید که برخی از گونه‌های خاص شرایط بسیار ویژه‌ای برای نگهداری خواهند داشت پس بهتر است قبل از خرید و اضافه کردن هر جانداری به آکواریوم خود در رابطه با شرایط موردنیاز آن به‌دقت تحقیق کرده و در صورت مناسب بودن شرایط آکواریوم خود با نیازهای آن اقدام به خرید نمایید.
با سپاس از اینکه سایت تنگیتو را برای مطالعه این مقاله انتخاب کردید