آکواریوم کلمهای یونانی است که به مخازن آب اعم از مخازن شیشهای و یا حوضهای بزرگ نگهداری و پرورش گیاهان و جانوران آبزی اطلاق میشود. نام ترکیبی Aquarium از دو بخش آکو Aqu به معنی «آب» و آریوم Arium به معنی جایگاه درستشده است و اولین بار نام آکواریوم توسط طبیعت گر انگلیسی به نام «هنری گوس» در سال ۱۸۵۳ میلادی استفاده گردید.
آکواریوم چیست؟
Aquarium، جایگاه مصنوعی آمادهسازی شدهای است که مشابه محل زندگی ماهیان در شرایط طبیعی است و بهصورت معمول از جنس شیشه و پلاستیکهای شفاف هم ساخته میشود که نوع پلاستیکی خیلی زود خراب میگردد. آکواریومها در شکلهای مدور، بیضی، استوانهای، مستطیلی و تیغهای ساخته شده و بر روی میلههای فلزی محکمی سوار میشوند.
Aquarium ممکن است برای مطالعه علمی و یا به معرض نمایش قرار دادن حیاتوحش دریاها و یا فقط برای تفریح و لذت بردن از آن در منازل مورداستفاده مردم قرار گیرد؛ بهطورکلی Aquarium به دودسته آکواریوم آبشور و آکواریوم آب شیرین تقسیم میشوند که روش نگهداری ماهیها، گیاهان آبزی و سایر موجودات داخل آن باهم بسیار متفاوت هستند. تولیدمثل، پرورش و نگهداری ماهی در Aquarium نه فقط سرگرمی جالبی برای کودکان و بزرگسالان است بلکه آسانترین و بهترین روش برای نشان دادن علوم زیستی و بهویژه زیستآبی در میان آحاد مردم است.
در کشورهای توسعهیافته با گسترش زندگی آپارتمانی رابطه انسان با طبیعت به میزان قابلتوجهی قطعشده است و انسان همواره در تلاش است تا این جای خالی بزرگ را با کشاندن گوشههایی از طبیعت به محل زندگی و کار خود پر کند؛ به همین منظور آکواریومهای شرکتی به نام آکواریومهای خانگی و آکواریومهای رومیزی به صورت آماده طراحی شده اند که جزئی از دکوراسیون داخلی منازل، فروشگاهها و اماکن تجاری به شمار میرود.
روانشناسان معتقدند ۱۵ دقیقه تماشای آکواریوم میتواند انسان را به مدت 48 ساعت شاداب نگه داشته و بر تمرکز افراد جهت یادگیری بیفزاید؛ گذشته از آن آکواریومهای حرفهای که به آکواریومهای گیاهی (Plant aquarium) معروف هستند میتوانند به زیبایی معماری داخلی منازل کمک شایانی کنند.
نگهداری Aquarium مستلزم داشتن اطلاعاتی در مورد اجزاء آن، طرز آمادهسازی و راه اندازی آکواریوم، تغذیه، پرورش و تکثیر آبزیان موجود در آن، یا اطلاعاتی اولیه درباره شیمی آب و نیازمندیهای ماهیها و گیاهان آبی است. متأسفانه برخی بدون داشتن اطلاعات کافی و با عجله اقدام به راه اندازی آکواریوم می کنند که بعد از یک مدت به دلیل عدم تثبیت چرخه نیتروژن و تیرهوتار شدن آب و مرگ ماهیها از نگهداری Aquarium و ماهی دلسرد شده و نگهداری آن را امری غیرممکن تلقی میکنند.
تاریخچه آکواریوم
استفاده از ماهی به عنوان حیوان خانگی بیش از هزار سال قدمت داشته و مردم از ماهی در آب نماها و حوض منازل استفاده می نمودند. ماهی از گذشته تا کنون غذای اصلی مردم شرق آسیا بوده و آن ها طی سالهای متمادی با اصلاح نژاد، گونههای زیبایی از آن را به وجود آوردند و با این روش ماهی ها تبدیل به حیوانات تزئینی شدند.
برخی از گونههای ماهی برای اولین بار در روم باستان در ظروفی از جنس مرمر نگهداری میشد که پس از اختراع شیشه برخی از دیوارههای آن با شیشه جایگزین شد و از آن در کنار تخت مهمانان استفاده شد. زیبایی و تنوع رنگ ماهی قرمز همواره موردتوجه انسانها بوده بهنحویکه پرتغالیها نخستین ماهی قرمز را بهعنوان هدیهای گرانبها با کشتی به اروپا بردند و تجار و ثروتمندان از آن بهعنوان پیشکشی گرانبها استفاده نمودند.
در دهه 60 اولین Aquarium در لندن ساخته شد که برخی ماهی های غیربومی انگلستان در آن نگهداری میشد. در سال 1872 این ماهی ها از کشور انگلستان برای اولین بار به فرانسه راه یافتند و در سال 1883 نیز یک پرورش دهنده ماهی به نام مَت ماهی قرمز را به آلمان برده و در آنجا شروع به تکثیر آن نمود.
(برای آشنایی بیشتر با تاریخچه آکواریوم با مطالعه مقاله تاریخچه آکواریوم از باستان تاکنون و سیر تحول آن با ما همراه باشید)
کاربردها و مزایای آکواریوم
آکواریوم بهعنوان یک عنصر آرایهای علاوه بر ویژگی نمایشی، خصلت طبیعی بودن را نیز به همراه دارد و به دلیل همین ویژگیها در فنگ شویی دارای جایگاه ویژهای است. در طراحی فنگ شویی سعی می شود 5 عنصر اصلی آن شامل: آب، زمین، آتش، فلز و چوب با هم در تعادل بکار برده شوند که همه این عناصر در Aquarium «آب آکواریوم نشانه آب، بستر نشانه خاک، نور و ماهی نشانه آتش، پایه و تجهیزات فلزی آن نشانه فلز و در نهایت گیاهان آن نشانه چوب» به کار برده شده است.
تماشای جنبوجوش و رشد ماهیهای آکواریوم بهویژه آکواریومهای گیاهی به دلیل تنوع زیستی میتواند باعث تأثیرات شگرف درمانی شود که در زیر به تعدادی از آنها اشاره مینماییم:
- موجب بهبود فشارخون میگردد.
- باعث کاهش استرس کاری میگردد.
- باعث افزایش حس طراوت در زندگی میگردد.
- تماشای آن باعث کاهش درد بیماران میگردد.
- تماشای ماهی های آکواریوم باعث کاهش بیماری آلزایمر می شود.
- باعث افزایش خلاقیت افراد محیط میشود.
(برای آشنایی بیشتر با کاربردها و مزایای آکواریوم با مطالعه مقاله فواید آکواریوم و مزایای نگهداری از آکواریوم با ما همراه باشید)
اشکال و اندازههای مختلف آکواریوم
با توجه به تأثیر آرامبخش و سرگرمکنندگی Aquarium از این وسیله در محل زندگی، ادارات، مراکز تجاری و سایر مناطق استفاده میشود؛ به دلیل گسترش روزافزون صنعت شیشه امروزه Aquarium در شکلهای متنوعی اعم از استوانهای، مکعبی و چندضلعی ساخته میشوند. اندازه و ضخامت آکواریومها با توجه به نوع گیاهان آبزی به کار رفته و میزان تحرک و اندازه ماهیهای آن به آکواریومهای غولپیکر، بزرگ، کوچک و نانو تقسیم میشود.
طی چند سال گذشته Aquarium برای نگهداری حیوانات خانگی نیز مورداستفاده قرارگرفته و در حال حاضر شاهد دسته جدیدی از انواع Aquarium به نام آکواریومهای حیوانات خانگی مانند لاکپشت و همستر هستیم.
انواع آکواریوم
بهطور کل Aquarium به دودسته آکواریوم آبشور و آکواریوم آب شیرین که خود نیز ازنظر پوشش گیاهی به دودسته آکواریومهای بدون گیاه و آکواریومهای گیاهی یا پلنت تقسیمبندی میشوند که هدف ما در سایت تنگیتو بررسی و تشریح نوع آب شیرین است.
آکواریومهای آب شیرین بدون گیاه
آکواریومهای بدون گیاه فاقد هرگونه پوشش گیاهی بوده و برای دکور آن از سنگ، چوب و بهجای گیاه طبیعی از گیاه مصنوعی در آن استفاده میشود کع غالباً برای نگهداری ماهیهای گوشتخوار مورداستفاده قرار میگیرند.
نگهداری و راهاندازی آکواریومهای بدون گیاه به دلیل عدم وجود گیاه جزء سادهترین و راحتترین انواع Aquarium محسوب میشود که برای نگهداری آن نیازی به دانش تخصصی در خصوص نگهداری آکواریوم نبوده لذا برای تازهکاران مناسب است و به همین دلیل به افراد مبتدی توصیه میشود برای شروع از این نوع آکواریومهای آب شیرین شروع کنند.
آکواریوم آب شیرین گیاهی یا آکواریوم پلنت
مردم از سالها پیش در آکواریومهای خود از گیاهان طبیعی آبزی متداولی مانند کریپتون، گندمی، شویدی، خرفهای و خنجری و چندگونه محدود دیگر استفاده میکردند. محدود بودن گونههای گیاهی آبزی باعث محدودیت در تنوع طراحی شده و به همین دلیل با گذر زمان تولیدکنندگان داخلی اقدام به تکثیر سایر گونههای این گیاهان نمودند.
نام آکواریوم گیاهی را میتوان به هر نوعی که در آن از گیاهان آبزی نگهداری میشود، نسبت داد؛ اما راهاندازی غیراصولی یک آکواریوم گیاهی باعث میشود که باگذشت زمان، گیاهان از بین رفته و صاحب آن دلسرد شود. لذا توجه به نیازهای گیاهان آکواریومی، ماهیها و تجهیزات لازم برای راهاندازی آن از اهمیت ویژهای برخوردار است.
هرچند هدف اولیه از طراحی آکواریوم ایجاد منظرهای هنرمندانه در زیرآب است ولی بایستی جنبههای فنی نگهداری از گیاهان آکواریومی نیز باید موردتوجه قرار گیرد. صاحبان آکواریوم برای داشتن یک تجربه موفق میبایست فاکتورهای متعددی را مدنظر قرار دهند که مهمترین آن ایجاد تعادل بین تمام عناصر آن است، این فاکتورها شامل فیلتراسیون، میزان مناسب دیاکسیدکربن در حجم مناسب برای انجام فتوسنتز در زیرآب، بستر و کودها، نور و کنترل جلبک است.
گسترش بازار Plant aquarium مدرن در ایران و وجود گونههای مختلف گیاهان آبزی در بازار، هر بیننده علاقهمندی را به فکر راهاندازی آکواریوم گیاهی میاندازد. نکات بسیار زیادی باعث شده تا علاقهمندان از میان انواع آکواریوم، نوع گیاهی را انتخاب کنند که همین امر آن را پرطرفدارترین نوع در ایران و سراسر جهان کرده است.
آکواریومهای گیاهی حرفه ای از مزایا و ویژگیهای خاصی نسبت به بدون گیاه برخورد است. Aquarium ازلحاظ طراحی و تجهیزات نیز قابلتقسیم بندی بوده و به دو نوع گیاهی مقاوم یا گیاهی غیرحرفهای و گیاهی حرفهای یا آکواریوم پلنت تقسیم میشوند.
در راهاندازی آکواریومهای حرفهای گیاهی علاوه بر تجهیزات Aquarium معمولی از سیستم دیاکسیدکربن، تجهیزات نورپردازی، بسترآکواریوم و محلولهای ویژه گیاهان آبزی برای رشد و پایداری گیاهان آبزی استفاده میشود. در آکواریوم گیاهی مقاوم از حداقل تجهیزات استفادهشده و هزینه راهاندازی آن نسبت به نوع دیگر کمتر است ولی در نوع گیاهی حرفهای از بهترین تجهیزات و بالاترین کیفیت استفاده میشود.
ما در سایت تنگیتو سعی خواهیم کرد که شما را با اصول، روش راهاندازی و نگهداری انواع ماهیهای آب شیرین، گیاه هان آب شیرین و بهطورکلی اجزاء آکواریوم آب شیرین آشنا کنیم تا کاربران و بازدیدکنندگان بامطالعه مقالات و مطالب سایت تنگیتو کاری را از روی حدس و گمان و یا آزمونوخطا انجام ندهند. بازدیدکنندگان و دنبال کنندگان تنگیتو بهمرور و با پیروی از روشهایی که بدانها خواهیم پرداخت دارای توانمندیهای لازم در نگهداری آبزیان خود خواهند بود و از این کار لذت کافی را خواهند برد.
آکواریوم گیاهی مقاوم
آکواریومهای گیاهی مقاوم مشابه آکواریوم آب شیرین بدون گیاه بوده و صرفاً از برخی گونههای محدود گیاهان آبزی مقاوم در آن استفاده میشود. این Aquarium ها نیازی به سیستم دیاکسیدکربن پیوسته و نورهای شدید نداشته و نور و بستری با سطح متوسط در آنها استفاده میشود.
در آکواریوم گیاهی مقاوم از کربن مایع و کودهای مولتی برای رفع نیازهای گیاهان استفاده میشود که هزینه کمتری داشته لذا هزینه راهاندازی اینگونه Aquariumها نیز نسبت به آکواریوم گیاهی حرفهای بسیار کمتر است.
محاسن آکواریوم گیاهی مقاوم نسبت به گیاهی حرفهای
- کنترل بر محیط، تجهیزات و اجزاء آن بهویژه کنترل جلبک در آن بیشتر است.
- هزینه راهاندازی آن نسبت به سایر انواع گیاهی حرفهای کمتر است.
آکواریوم گیاهی حرفهای
طراحی Plant aquarium نیازمند دانستن اصول طراحی آن اعم از سادگی، تنوع، نسبت، تقارن و شکل، تخیل و خلاقیت و در نهایت ماندگاری است. هنر طراحی فضای Aquarium شامل؛ چیدمان گیاهان و همچنین صخرهها، سنگها و چوبها به شیوهای زیبا و چشمنواز در یک فضای شیشهای است. راهاندازی آکواریوم پلنت بدون رعایت تعادل در طراحی و نگهداری امکانپذیر نیست.
هزینه راهاندازی آکواریوم گیاهی حرفهای نسبت به گونه های معمولی بالاتر بوده و هزینه آن نزدیک به هزینه راهاندازی آکواریوم آبشور است با این تفاوت که هزینه و مراقبتهای لازم برای نگهداری انواع گیاهی حرفهای بسیار کمتر از نوع آبشور است.
قیمت ماهیها و بیمهرگان مورداستفاده در Plant aquarium نسبت به آبشور بسیار کم و ناچیز است این نکات از مزایای نوع گیاهی نسبت به انواع آبشور است. در آکواریومهای حرفهای از سیستم دیاکسیدکربن پیوسته، نور شدید، بستر و کودهای مایع با دوز بالا و جداگانه استفاده میشود.
راهاندازی آکواریوم حرفهای نیازمند استفاده از تجهیزات تخصصی مانند Aquarium با ابعاد مناسب، بخاری، بستر آکواریوم گیاهی، تجهیزات دکور اعم از Hardscape و Softscape، گیاه آبزی متناسب با نوع و طرح مدنظر، فیلتر سطلی یا فیلتر سامپ، سیستم دیاکسیدکربن، تجهیزات نوری Plant aquarium، کیت آزمایش آب، کودها و نوتریشن های آب، ماهیها، میگو آب شیرین و حلزونها میباشد.
لوازم دکور مناسب در آکواریومهای گیاهی، ریشه و کندههای طبیعی و زیبای درختان استوایی میباشد که در بازار Aquarium موجود بوده و با بستن برخی گیاهان به این کندهها که به لحاظ شیمیایی تأثیر مثبت به سزایی در شیمی آب دارند؛ جلوه زیبایی به Aquarium شما میدهند.
روش کاشت گیاهان در Aquarium به دو روش کشت خشک یا نیمه مرطوب و روش غرق آبی تقسیم میشود. روش غرق آبی نسبت به روش خشک بیشتر مورد استقبال قرارگرفته و در آن پس از کاشت گیاهان بلافاصله سایر تجهیزات در آکواریوم نصبشده و Aquarium از اب پر میشود؛ اما روش خشک بیشتر در طرحهای ژاپنی و طبیعی و برای کاشت انواع چمن مورداستفاده قرار میگیرد.
آکواریومهای گیاهی حرفهای ازلحاظ طراحی نیز، دارای انواع مختلفی است که با توجه به طرح خود از نوع ویژهای از گیاهان و سایر موجودات زنده در آن استفاده میشود. انواع سبکهای آن عبارت است از: سبک هلندی (Dutch Styles Aquarium)، سبک طبیعی یا ژاپنی (Nature Styles Aquarium)، سبک ایواگومی (Iwagumi Styles Aquarium)، سبک جنگلی (Jungle Styles Aquarium)، سبک تایوانی (Taiwanese Styles Aquarium)، سبک کلکسیونی (Collective Styles Aquarium)، سبک ال ای (L.e Styles Aquarium) و غیره
آکواریوم گیاهی سبک هلندی
سبک هلندی اولین سبک آکواریوم گیاهی آب شیرین است که از سال ۱۹۳۰ در هلند گسترش یافت و برای سالهای متمادی مورداستفاده قرارگرفته است و امروزه نیز در بین طراحان کاربرد دارد. اصول طراحی آکواریوم گیاهی سبک هلندی بر مبنای بهکارگیری گیاهان متنوع، بهخصوص گیاهان ساقهای بهمنظور خلق یک ترکیب شاداب و پرپشت است. استفاده از گیاهان ساقهای در این سبک بهصورت گروهی و منظم در ردیفهای مختلف از عقب به جلو خواهد بود.
آکواریوم گیاهی سبک طبیعی یا سبک ژاپنی
تاکاشی آمانو، در سال ۱۹۸۰، آکواریوم گیاهی سبک طبیعی را به دنیای آکواریوم معرفی کرد؛ سبکی بسیار ظریف که سعی دارد طبیعت را در Aquarium شبیهسازی کند. قاعده کلی این سبک بر اساس روش اجرای باغهای ژاپنی، وابیکوزا و تلاش برای تقلید آن چیزی است که با دیدن طبیعت شکل میگیرد. الهام برای شکلگیری این منظره ناشی از دیدن کوهها، نهرها، جنگلها، علفزارها و یا اقیانوسهاست. برخلاف سبک هلندی، استفاده از سنگ و چوب نقش بسیار مهمی در شکلگیری ساختار و نقاط کانونی سبک طبیعی دارد.
آکواریوم گیاهی سبک ایواگومی
سبک ایواگومی به دنبال یک طراحی کلی است که نیازمند به توازن بین فضای باز و سنگها و مقیاس بین دیگر جنبههای این طراحی بوده و از چند سنگ کوچک، متوسط و درشت که نمایانگر سادگی و تعهد به ایجاد یک محیط طبیعی است. این سبک جزو طراحیهای مشکل و سخت است زیرا استفاده از سنگها و گیاهان در آن محدود بوده و بایستی مراحل اولیه زیباییشناسی در آن رعایت شود است.
آکواریوم گیاهی سبک ایواگومی زیرمجموعه از سبک ژاپن بوده و پیادهسازی و نگهداری آن نیازمند تجربه زیادی است.
آکواریوم گیاهی سبک جنگلی
سبک جنگلی با سبک هلندی و ژاپنی بسیار متفاوت بوده و بسیاری از طراحان، امروزه به این سبک علاقهمند هستند. آکواریوم گیاهی سبک جنگلی خصوصیات هر دو سبک هلندی و طبیعی در کنار یکدیگر دارا می باشد.
در سبک جنگلی از چوب و گیاهان پربرگ بهوفور استفاده میشود و شلوغ بودن ازجمله خصوصیات بارز این نوع از طراحی آکواریوم گیاهی است.
آکواریوم گیاهی سبک تایوانی
آکواریوم گیاهی سبک تایوانی تلفیق ظریفی از سبک ایواگومی و سبک جنگلی است که هدف آن ایجاد یک منظره واقعی است. دراین سبک علاوه بر چوب و سنگ از اِلمانهایی مانند مجسمههای کوچک برای کمک به طراحی و رساندن پیامی خاص به مخاطب استفاده میشود.
در این سبک از گیاهان پرپشت به منظور ایجاد عمق بیشتر استفاده میشود. ویژگی اصلی در سبک تایوانی پلکانی بودن طراحی زمینه آکواریوم است. با به وجود آمدن سبکهای هلندی گرایش به سمت سبک تایوانی تا حدودی کاهش پیداکرده است.
آکواریوم گیاهی سبک کلکسیونی
امروزه طراحی سبک کلکسیونی به یکی از معمولترین روشها برای طراحان تبدیلشده است؛ طراحی آکواریوم گیاهی سبک کلکسیونی بسیار ساده بوده و نیازی به تجربه و تلاش زیادی ندارد. در سبک کلکسیونی بیش از پانزده نوع گیاه ساقهای متنوع شامل: انواع فرن ها، کریپتونها، آنابیاس ها، خزهها و غیره بهصورت نامنظم(برعکس سبک هلندی) کاشته میشود.
آکواریوم گیاهی سبک ال ای
سبک ال ای یکی از ارزانترین و نیز سادهترین روشهای طراحی است. در این سبک شما میتوانید بدون صرف پول و زمان زیاد یک Plant aquarium راهاندازی کنید؛ در آکواریوم گیاهی ال ای از خاک گلدان و شن بهعنوان بستر استفاده میشود و از برخی گونههای گیاهی و ماهی های مقاوم در آن استفاده میگردد. در این سبک از Plant aquarium، تعویض آب هرچند ماه یکبار انجامشده و گیاهان بهعنوان یک تصفیه بیولوژیکی بهمنظور تمیز نگهداشتن آب بهکاربرده میشوند.
تفاوت آکواریومهای آبشور با آکواریومهای آب شیرین
هزینه راهاندازی آکواریوم آبشور نسبت به راهاندازی آکواریومهای آب شیرین بالاتر بوده و تنوع طراحی در آن محدود به چند طرح کلی است که پس از مدتی برای بیننده تکراری و خستهکننده شده ولی Aquarium آب شیرین در طرحها و سبکهای متنوعی طراحیشده که با کوچکترین تغییر در عناصر دکور آن میتوان تغییراتی اساسی در آن ایجاد کرد.
در Aquarium آبشور تنوع گیاهی محدود بوده ولی در Aquarium گیاهی آب شیرین از طیف گستردهای از گیاهان با رنگهای متنوع و جذاب استفاده میشود که از رشد سریعتری برخوردار بوده و با گذر زمان جلوههای تازهای از طرح پیادهسازی شده را به بیننده خود نمایان میکند.
موجودات زنده آکواریوم آب شیرین نسبت به آبشور بسیار ارزان بوده و نگهداری از آنان نیز بسیار سادهتر است؛ شایانذکر است هزینه راهاندازی آکواریوم گیاهی حرفهای نزدیک به راهاندازی آکواریوم آبشور ولی نگهداری و هزینه های پس از راه اندازی به مراتب کمتر است.
با سپاس از اینکه سایت تنگیتو را برای مطالعه این مقاله انتخاب کردید