تصفیه شیمیایی آب یکی از مهم‌ترین مراحل تصفیه آب است که تشریح آن مستلزم شناخت آب و ویژگی‌های آن است. مولکول آب یک ترکیب معدنی است از ترکیب دو اتم هیدروژن با یک اتم اکسیژن به وجود می‌آید. آب یک ترکیب معدنی فاقد بو، مزه، کالری و رنگ بوده و ماده اصلی مایعات موجود در بدن همه موجودات است.
منبع اصلی آب شیرین در زمین، آب‌های جوی شامل برف و باران است که با تقطیر بخارآب موجود در جو زمین به وجود می‌آید. آب باران خالص بوده و در حین بارش با عناصر موجود در هوا ترکیب‌شده و پس از جاری شدن بر روی زمین نیز مقداری ترکیبات معدنی را در خود حل می‌کند که همین ترکیبات باعث افزایش و کاهش پارامترهای شیمی آب شامل خاصیت اسیدی آب و بازی، سختی آب، ظرفیت بافری آب، شوری آب و نوتریشن‌های آب می‌شود.
آب مورداستفاده در آکواریوم آب شیرین بایستی دارای ویژگی‌ها و استانداردهایی باشد تا موجودات زنده آکواریوم توان زندگی و تکثیر در آن را داشته باشند که همه این ویژگی‌های و مقادیر استاندارد در مقاله شیمی آب و چرخه نیتروژن به‌طور کامل بیان شد. هر شخصی با تکیه به این اطلاعات می‌تواند با بالاترین بازدهی از آکواریوم خود نگهداری کند.
سیستم فیلتراسیون آکواریوم با تصفیه آب پارامترهای شیمی آب را تثبیت کرده و شرایط زندگی را برای موجودات زنده آکواریوم به‌صورت مستمر و پایدار فراهم می‌کند. در فیلتراسیون آکواریوم، آب در سه مرحله تصفیه می‌شود که برحسب نوع و اندازه آکواریوم سیستم فیلتراسیون متغیر باشد.
سه مرحله تصفیه آب شامل تصفیه مکانیکی، تصفیه بیولوژیکی و تصفیه شیمیایی در همه سیستم‌های فیلتراسیون آکواریوم گیاهی مشترک است. آب در تصفیه مکانیکی از ذرات معلق جداشده و به بخش تصفیه بیولوژیکی آکواریوم می‌رود و در آنجا نیز ترکیبات سمی توسط باکتری‌های نیتروژن خوار حذف و کاهش می‌یابند سپس آب به بخش تصفیه شیمیایی می‌رود تا سایر ترکیبات سمی آب از آن جداشده و مجدداً آب تصفیه‌شده به آکواریوم بازمی‌گردد.
تصفیه شیمیایی چیست؟
فیلتراسیون شیمیایی آخرین مرحله سیستم فیلتراسیون آکواریوم بوده که در آن ترکیبات شیمیائی آب حذف و اصلاح می‌شود. از این تصفیه در مواقع بحرانی و مواقعی که تصفیه مکانیکی وتصفیه بیولوژیکی توان حذف مواد ضرر آب را ندارند مورداستفاده قرار می‌گیرد.
در فیلترهای شیمیایی مدیاهای مورداستفاده ترکیبات شیمیایی آب را از طریق جذب و واکنش شیمیایی تصفیه نموده و باعث از بین بردن کدری، بوی نامطبوع، مواد آلی فرار و تولیدات متابولیکی آب می‌شود. تثبیت پارامترهای شیمی آب در اندازه استاندارد و تغییر در ویژگی های شیمیایی آب ازجمله PH و سختی آب، حذف یونهای فلزات سنگین، از بین بردن بو، کنترل و تغییر مشخصات آب و حذف داروها پس از درمان بیماری ها به عهده فیلتراسیون شیمیایی است.
برای تصفیه شیمیایی از موادی که به آن‌ها مدیای شیمیایی گفته می‌شود استفاده می‌گردد لذا برای عملکرد درست تصفیه شیمیایی شناخت و استفاده درست از مدیاهای شیمیایی ضروری است. تصفیه شیمیایی در سلامت موجودات زنده آکواریوم بسیار تأثیرگذار بوده و به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از: پیت موس، زئولیت، ذغال اکتیو و رزین.
مدیاهای زئولیت، ذغال اکتیو و رزین با تبادل یونی نیترات آب را کاهش داده و به دلیل تأثیر مستقیم بر شیمی آب جزو مدیاهای شیمیایی محسوب می‌شود. استفاده از این مدیاها برای آکواریوم بسیار مفید بوده ولی برای آکواریوم‌های گیاهی به دلیل لزوم وجود نیتروژن در آب به‌جز در مواقعی خاص پیشنهاد نمی‌شود.
مدیای شیمیایی
مدیای شیمیایی (Chemical Media) به موادی گفته می‌شود که از طریق جذب و یا واکنش‌های شیمیایی ترکیبات شیمیایی آب را جذب و حذف می‌کنند. این مدیاها با اصلاح پارامترهای شیمیایی آب و یا حذف ترکیبات سمی آب در تصفیه آب آکواریوم نقش کاتالیزور را ایفا می‌کنند.
مدیاهای شیمیایی شامل: ذغال اکتیو، رزین، زئولیت، پیت موس و اکسیدها است که هرکدام برحسب نیاز مورداستفاده قرار می‌گیرد.
ذغال اکتیو
ذغال از گذشته‌های دور برای تصفیه آب مورداستفاده قرار می‌گرفته است و در حال حاضر با پیشرفت علم ذغال اکتیو جایگزین آن شده است و یکی از مدیاهای شیمیایی است که دارای ویژگی کاتالیزوری است. ذغال فعال یا ذغال اکتیو به دلیل دارا بودن حفره‌های و روزنه‌های میکروسکوپی که در داخل بافت خود دارد می‌تواند ترکیبات شیمیایی که در سایر مراحل تصفیه از بین نرفته است را در خود گیر انداخته و حذف نماید.
برای استفاده از ذغال اکتیو کافی است مقداری از آن را داخل کیسه‌ای ریخته سپس در داخل فیلتر آکواریوم قرار دهید؛ با عبور جریان آب ترکیبات شیمیایی در داخل روزنه‌های آن گیر می‌کنند. ذغال اکتیو به‌مرور اشباح شده و روزنه‌های آن پر می‌شود به همین دلیل با توجه به مقدار مورداستفاده و شرایط شیمیایی آب بایستی جایگزین گردد.
رزین
رزین ماده‌ای زردرنگ و جامد است که درگذشته از شیره گیاهان تهیه‌شده و در حال حاضر به‌صورت صنعتی به دو شکل آنیونی و کاتیونی تقسیم تولید می‌شود. رزین به‌وسیله تبادل یونی کلسیم و منیزیم آب را حذف کرده و باعث کاهش سختی آب می‌شود.
به دلیل توانایی بالای رزین در کاهش سختی آب از آن در آکواریوم‌هایی که از ماهی‌های آنجل، دیسکس و اسکار نگهداری می‌کنند بسیار استفاده می‌شود. رزین پس از مدتی اشباح شده و باید تعویض یا مجدد احیا شود و برای احیا آن را داخل آب‌نمک غلیظ ریخته و به مدت بیست دقیقه آن را غوطه‌ور می‌کنند.
زئولیت
کلمه زئولیت از دو کلمه یونانی که به معنای سنگ جوشان، گرفته‌شده است. زئولیت ظاهری جامد، بلوری داشته و دارای منافذ بسیار ریزی است در بافت خود است و در اثر حرارت آب خود را از دست می‌دهد.
زئولیت نوعی از رزین است که به روش تبادل یونی باعث سبکی اب، حذف آمونیاک و فلزات سنگین شده و به دلیل همین ویژگی‌ها با جذب اکسید آهن و آلومینیوم باعث کاهش جلبک‌های آکواریوم می‌شود. زئولیت در بازار به نام آنزیمیت شناخته‌شده و برای مصارف صنعتی شامل طیور، دامی و آبزیان مورداستفاده قرار می‌گیرد.
در آکواریوم آب شیرین از زئولیت برای کاهش آمونیاک آب آکواریوم استفاده می‌شود و برای احیای آن، همانند رزین در آب‌نمک غلیظ غوطه‌ور می‌کنند.
پیت موس
پیت موس نوعی مدیای طبیعی بوده که هیچ نقشی در چرخه نیتروژن و بیولوژیک آب‌بازی نمی‌کند ولی به دلیل تأثیر مستقیم بر روی شیمی آب جزو مدیاهای شیمیایی محسوب می‌شود. ترکیبات و بافت داخل این مدیا باعث کاهش سختی کربنات یا ظرفیت بافری آب (KH) شده و با رهاسازی اسیدهای طبیعی مانند هیومیک اسید، تانیک اسید و فولیک اسید سبب کاهش PH آب می‌شوند.
پیت موس علاوه بر کاهش خاصیت اسیدی و ظرفیت بافری آب، مؤثرترین راه برای سبک کردن آب و کاهش سختی کل GH آب است. برای سبک کردن آب مقداری Peat moss را در یک سطل آب ریخته و برای حدود دو هفته هوادهی کنید به‌عنوان‌مثال یک ظرف پلاستیکی با سایز مناسب انتخاب نموده و مقدار مناسبی Peat moss را در آن جوشانده و داخل یک کیسه بریزید سپس آن را داخل سطل آب انداخته و به مدت یک الی دو هفته هوادهی کنید با این کار آب سبک‌تر و اسیدی‌تر خواهد شد.
Peat moss را می‌توان از فروشگاه‌های لوازم آکواریوم تهیه نمایید. راه‌حل مناسب تهیه آن به‌صورت فله از فروشگاه‌های لوازم باغبانی است. قبل از خرید به برچسب محصول دقت کنید که دارای کود و مواد افزودنی اضافی نباشد. بااینکه بسیاری از افراد Peat moss را در سیستم فیلتراسیون خود قرار می‌دهند ولی این کار دارای معایبی نیز هست که عبارت‌اند از:
- در هنگام تعویض آب شرایط شیمیایی آب جدید با آب آکواریوم فرق می‌کند و تغییر ناگهانی شرایط شیمیایی برای موجودات زنده آکواریوم می‌توانند مضر و باعث شوک شود.
- محاسبه مقدار دقیق موردنیاز برای نرم کردن آب آکواریوم کار ساده‌ای نیست و استفاده از مقدار نامناسب باعث به هم خوردن شیمی آب خواهد شد.
- استفاده از Peat moss برای تغییرات شیمیایی آب زمان‌بر بوده و در مواقع اضطراری کارایی ندارد.
- پیت موس ممکن است کثیف باشد و آب آکواریوم را کدر نماید.
- پیت موس خیلی زود مسدود و اشباح می‌شود.
اکسیدها
در تصفیه شیمیایی آکواریوم می‌توان از فلزات زنگ‌زده در فرآیند تصفیه شیمیایی استفاده گردد. اکسید آلومینیوم و اکسید آهن می‌تواند به‌عنوان مواد شیمیایی تصفیه آب سطح فسفات را در آکواریوم شما کاهش داده و مشکلات جلبک ها را برطرف کند.
درگذشته از اکسیدها فلزی یا همان فلزات زنگ‌زده به‌عنوان روشی برای تصفیه شیمیایی طبیعی استفاده می‌شده است. بااین‌حال، شواهد نشان می‌دهد که اکسید آلومینیوم، مانند Seachem Phosguard، منجر به افزایش سطح آلومینیوم در یک آکواریوم آب‌شور شده و دارندگان مخازن آب‌شور باید به‌جای آن از اکسید آهن استفاده کنند.
با سپاس از اینکه سایت تنگیتو را برای مطالعه این مقاله انتخاب کردید